Vetëdija nuk ekziston, sipas filozofit Daniel Dennett

Prishtinë | 01 Dhj 2023 | 02:24 | Nga

Cogito ergo sum do të thotë “Mendoj, prandaj edhe ekzistoj”. Kjo thënie – e shpikur nga filozofi francez René Descartes – është gur themeli i filozofisë moderne.

Ajo do të thotë se edhe pse mund të gabosh për pothuajse çdo gjë, nga përgjigjet për problemet e thjeshta matematikore e deri në vetëbesimin se je i zgjuar dhe jo duke ëndërruar, gjëja për të cilën mund të jesh i sigurt është se po i përjeton gjërat që po i përjeton. Por sipas filozofit modern Daniel Dennett, edhe kjo është e dyshimtë, transmeton koha.net.

Magjia e “vërtetë” kundrejt magjisë së vërtetë

Ekziston një thënie nga profesori i religjionit, Lee Siegel, të cilën Dennett e përdor për ta ilustruar këndvështrimin e tij: “Magjia e vërtetë është magjia që nuk është e vërtetë. Ndërsa magjia që është e vërtetë, që në fakt mund të bëhet, nuk është magji e vërtetë”. Askush nuk i ndanë njerëzit për gjysmë dhe t’i kthejë përsëri në një pjesë, vetëm iluzionistët duke përdorur truqe të ndryshme për ta bërë atë të duket sikur është kështu. Sipas Dennetit, e njëjta gjë vlen edhe për vetëdijen. I vetmi ndryshim është se truri ynë është i ndarë në tre pjesë si magjistari me sharrë, asistentja e bukur e bllokuar në kuti dhe audienca e mahnitur. Ajo që ne mendojmë se është vetëdija jonë në fakt është truri ynë duke e bërë një numër truqesh për ta krijuar botën siç e përjetojmë. Por në realitet, e gjitha është tym, pasqyra, dhe neurone shumë të shpejta.

Nëse kjo është paksa e rëndë për ta kuptuar, atëherë bëhuni gati për metaforën e ardhshme të Dennettit: Nëse truri ynë është një smartphone, atëherë vetëdija është ekran. Me fjalë të tjera, vetëdija nuk është se si funksionon truri ynë, është vetëm se si ne ndërveprojmë me të. Ekrani nuk ka të bëjë shumë me mënyrën se si punon telefoni, dhe në fakt, telefoni mund të bëjë pothuajse çdo gjë që bën edhe pa të. Ai thjesht nuk do të ishte i përdorshëm në këtë mënyrë nga njerëzit. Sipas Dennett, truri ynë është si smartphone në një mënyrë tjetër: ai është në thelb robot, ose makinë e të menduarit, dhe si çdo robot, ai ka nevojë për një medium përmes të cilit do të komunikojë me përdoruesit e tij. Por shkon edhe më tej se kaq: nëse truri ynë është robot, atëherë neuronet tona janë robotë më të vegjël, të cilët përbëhen nga robotë edhe më të vegjël. Pra, edhe nëse e humbim konceptin e vetëdijes gjatë rrugës, ne jemi ende “makina” goxha jokredibile.

A është e gjitha në kokat e filozofëve?

Nuk do të ishte filozofi nëse nuk do të ishte dikush që do ta kundërshtonte me forcë. Njihuni me Thomas Nagel, një filozof tjetër që i ka disa mospajtime kryesore me idetë e Dennett. Për Nagelin, vetëdija është diçka jashtë botës materiale dhe, për më tepër, ai pohon se edhe Dennet mendon kështu. Fundja, edhe nëse vetëdija është një iluzion, është një iluzion “i vërtetë” ashtu siç është i “vërtetë” truku magjik i prerjes përgjysmë të trupit me sharrë. “Ju mund të pyesni se si vetëdija mund të jetë iluzion”, thotë Nagel, “pasi që çdo iluzion është vetë një eksperiencë e vetëdijshme – një paraqitje që nuk korrespondon me realitetin. Kështu që nuk mund të duket se unë jam i vetëdijshëm edhe pse nuk jam.”

Nëse kjo po fillon të tingëllojë sikur do të kthehemi për 360 shkallë në cogito ergo sum, atëherë nuk e keni gabim. Kjo vetëm tregon se si filozofia vepron si një rrotullim gjithnjë e më i madh i ideve dhe kundërideve. Në fund të ditës, mund të jetë më mirë të mbështetemi në pikëpamjen e Dennett kur bëhet fjalë për të kuptuarit e trurit dhe se si funksionon vetëdija, dhe Nagel kur u përpoq t’ua shpjegojë mënyrën se si e përjetoni botën. Sido që të jetë, truri ynë është i lidhur plotësisht në nyje në këtë pikë.

Legjenda: Daniel Dennett duke folur me Claudia Laitano në konferencën braziliane Fronteiras do Pensamento.

Fjalë Kryesore:

Të ngjashme