Pas përfundimit të luftës së dytë botërore nga aleatët fitues u themelua Gjykata e Nyrembergut që me një procedurë të shpejtë organizoi procese gjyqësore kundër krerëve nazistë duke shqiptuar dënime shembullore dhe kapitale. Edhe në Tokio vepronte një Gjykatë , simotër me atë të Nyrembergut. E veçanta e kësaj Gjykate për të dënuar krimet e nazizmit ishte se në procese gjyqësore përveç përgjegjësve të drejtpërdrejtë , në procese gjyqësore u përfshinë të gjitha shtresat e shoqërisë gjermane e që kishin përgjegjësi direkte apo indirekte në krimet e nazizmit. Natyrisht se qëllimi përfundimtar ishte denacifikimi i shoqërisë gjermane dhe sigurimi i paqes për një kohë më të gjatë duke e demilitarizuar Gjermaninë dhe aleatët e saj. Nga aspekti i sigurimit të drejtësisë për viktima dhe nga aspekti i të drejtave të njeriut , Gjykata e Nyrembergut mbetet shembull i cili nuk ka lejuar parcializimin e përgjegjësisë apo përpjekjeve që , për shkak të oportunitetit politik të ndahet në drejtësi e pjesshme apo selektive .
Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore janë themeluar dy Tribunale Ndërkombëtare për Krime Lufte ; Tribunali Ndërkombëtar për Krime Lufte për ish – Jugosllavinë i cili u formua në vitin 1992 dhe u funksionalizua në vitin 1993 me seli në Den Hag në Holandë . Kjo Gjykatë ka përgjegjësi për dënim të veprave të rënda të shkeljes së drejtës humanitare në ish – Jugosllavi në vitin 1991 , që nga lufta në Kroaci , Bosnje dhe Hercegovinë , Maqedoni të Veriut dhe në Kosovë.
Gjykata Ndërkombëtare për Krime Lufte në Ruandë u themelua 1994 me seli në Arusha , Tanzani ndërsa është përgjegjëse për dënimin e veprave të rënda të shkeljes së të drejtës humanitare në Ruanda ku , për afërsisht dy muaj u vranë , ekzekutuan dhe masakruan 800.000 tutsi e që njihet si gjenocid i shpejtë. Veçori e kësaj Gjykate ishte se dhunimi ishte pranuar si krim lufte – gjenocid. Kjo Gjykatë ishte paraparë të mbyllej në vitin 2012. Këto dy Gjykata Ndërkombëtare për Krime Lufte janë gjykata të formuara ad hoc , për një periudhë të caktuar kohore prandaj edhe nuk kanë pasur mundësi t’i trajtojnë të gjitha rastet dhe nuk kanë përmbushur drejtësinë për të gjitha viktimet përkundër faktit se kanë pasur në dispozicion mjete të mëdha materiale ( Gjykata për Krime Lufte në Ruanda ka pasur buxhet vjetor prej 90 milionë euro kurse Tribunali i Hagës vetëm në fillimin e saj ka shpenzuar 470 milionë euro ). Për këtë arsye janë formuar Gjykata apo Prokurori Speciale në disa shtete të dala nga ish – Jugosllavia kurse , në Kosovë ekskluzivitetin në këtë fushë e kanë pasur UNMIK dhe EULEX dhe vetëm pas vitit 2012 , me transferimin e disa kompetencave , gjykatat vendore në Kosovë kanë filluar t’i trajtojnë rastet e krimeve të luftës me një kapacitet jashtëzakonisht të reduktuar profesional ( mungesë e prokurorëve dhe gjykatësve të specializuar ) .
Në vitin 2010 , në bazë të një raporti politik të senatorit Dik Marti e që u miratua me shumicë votash në Këshilln e Evropës , u formua një Task Force për të hetuar krimet e supozuara të UÇK-së e që pastaj rezultoi me formimin e një Gjykate apo Dhoma të Specializuara e që paraqet presedan në tërë botën dhe se në këtë mënyrë e diskrediton skajshmërisht sistemin e drejtësisë në Kosovë duke krijuar përshtypje se kjo Gjykatë është pjesë e sistemit të drejtësisë kosovare në ndërkohë që përbërja e kësaj Gjykate është 100% e huaj , nga niveli më i ulët e deri në nivelin e vendimmarrjes. Fillimi i kësaj Gjykate ishte viti 2010 kurse funksionalizimi u bë në vitin 2018 . Buxheti fillestar është 300 milionë euro. Kohëzgjatja e paraparë është 10 vjet.
Tribunali Ndërkombëtar për Krime Lufte në Kosovë në kontekstin aktual politik dhe gjeostrategjik :
Siç u cek më lartë formimi i Tribunaleve Ndërkombëtare për Krime Lufte u inicua dhe u përkrah nga forca të mëdha politike dhe ushtarake të cilat edhe e morën përsipër financimin e saj. Gjyqi i Nyrembergut u formua nga aleatët që e fituan luftën ( amerikanët dhe sovjetikët dhe aleatët tjerë dhe në fakt ishte një Gjykatë Ushtarake ) . Pronësia nuk ishte as gjermane e as japoneze por ishte pronësi ndërkombëtare. Tribunali për Krime Lufte për ish Jugosllavinë në Hagë u formua nga Kombet e Bashkuara sikur edhe Gjykata për Krime Lufte në Ruanda që nënkupton gjithashtu pronësinë ndërkombëtare. Dhomat e Specializuara për Kosovën u formua nga Këshilli i Evropës faktikisht e që formalisht u votua në Kuvendin e Kosoovës e në këtë mënyrë e mohon se Kosova ka pronësi mbi këtë gjykatë. Edhe gjykatat për Timorin Lindor , Siera Leone dhe rasti Rafik Hariri në Liban kanë pronësi ndërkombëtare e që është përcaktuese për kuantitetin e rasteve të trajtuara që nënkupton se vetëm një numër i vogël i viktimave e realizojnë të drejtën elementare të njeriut , të drejtën për drejtësi. Në Kosovën e pasluftës , gjykatat e UNMIK-ut dhe EULEX-it , më shumë kanë qenë të interesuara për arrestimin dhe dënimin e shqiptarëve , se të serbëve . Ndonëse në fushën e drejtësisë dhe sidomos e të drejtave të njeriut , parimi i reciprocitetit është i papranueshëm dhe i pazbatueshëm , në Kosovë kemi shpërputhje të madhe ; numri i viktimave është 90% shqiptare kurse numri i të arrestuarve dhe të dënuarve serbë , qoftë urdhërdhënës , planifikues apo edhe kryerës nuk e kalon 10 % . Kjo shpërputhje është inkurajuese për kriminelët e mundshëm për faktin se e afirmon dhe promovon parimin e pandëshkueshmërisë siç ka ndodhur dhe po ndodhë në Kosovë prandaj është pengesë për ndërtimin e paqes , normalizimin e marëdhënieve përmes ballafaqimit me të kaluarën dhe filtrimit përmes institucioneve të drejtësisë . Cilat janë opcionet për Kosovën ?
Krimet e kryera në Kosovë dhe sanksionimi i tyre : Në Kosovë gjatë luftës 1998 -1999 janë kryer krime që sanksionohen sipas të drejtës ndërkombëtare :
Metodologjia e punës dhe grupet që duhet të trajtohen : Në Kosovë nuk ka nevojë të formohen shumë komisione , task forca apo grupe punuese . Duhet të formohet një Komision qeveritar i centralizuar ku përgjegjësia për tërë procesin i takon Ministrisë së Drejtësisë. Nuk ka nevojë që rishtazi të fillohet me grumbullimin e fakteve për ate që ka ndodhur në luftën 1998 – 1999 sepse merr shumë kohë dhe do të kemi duplifikim të punës . Komisioni qeveritar duhet të verifikojë të dhënat e OJQ-ve që janë marrë me viktima dhe pasoja të luftës dhe në rast të ndonjë lëshimi eventual , mund të bëjë hulumtime që nuk marrin shumë kohë. Lista e të vrarëve që janë përpiluar nga OJQ-të janë të sakta në masën 98 % sikur edhe lista e personave të pagjetur .
Duhet të përzgjidhen një numër i caktuar i vrasjeve në masë – masakrave , të riintervistohen dëshmitarët që kanë mbijetuar dhe thuaja në të gjitha rastet e vrasjeve në masë – masakrave ka të mbijetuar që mund dhe duhet të dëshmojnë në seancat dëgjimore sikur që ishte rasti i dëgjimit para Kongresit amerikan i të mbijetuarës së dhunës seksuale , Vasfije Krasniqi – Goodman dhe Ilir Bytyçi . Në Kosovë mund të sigurohen shumë dëshmitarë mirëpo me kalimin e kohës numri i tyre do të jetë i pamjaftueshëm për të hetuar dhe dënuar krimet e luftës . Lista e këtyre dëshmitarëve do të bëhej më vonë.
Duhet të trajtohet si rast i veçantë masakra në Burgun e Dubravës , mbajtje si pengje lufte të civilëve në Burgun e Lipjanit dhe kampin e Smrekonicës si dhe në burgjet e Serbisë për faktin se të burgosurit dhe robërit e luftës edhe në kohën e veprimeve luftarake gëzojnë mbrojtje të veçantë, në përputhje me detyrimet nga e drejta ndërkombëtare.
Duhet të trajtohet si rast i veçantë edhe bartja e të vrarëve nga Kosova në Serbi , ekzekutimi eventual i të robërve të luftës të cilët janë gjetur në varreza masive në bazën ushtarake në Batajnicë dhe Petrovo Sello sikur edhe të hetohet nëse atyre u janë hequr organet para se të varrosen në varrezën masive në Batajnicë. Sepse ky rast i krimit nuk ka ndodhur në asnjë vend tjetër të botës.
Duhet të trajtohen si rast i veçantë vrasja e aktivistëve për të drejtat e njeriut , aktivistëve fetarë si dhe grupeve të cenueshme.
Duhet të trajtohen si rast i veçantë vrasja e fëmijëve , grave , të moshuarve dhe të sëmurve sikur edhe të atyre që për shkak të pamundësisë së marrjes së ndihmës mjekësore apo mungesës së ushqimit kanë vdekur gjatë luftës .
Duhet të trajtohen si rast i veçantë femrat dhe meshkujt viktimë e dhunës seksuale sikur edhe fëmijët e lindur si pasojë e këtyre dhunimeve.
Viktimat që kanë kanë humbur jetën apo janë gjymtuar si pasojë e minimit të hapësirave jetësore nga forcat serbe duhet të trajtohen si rast i veçantë.
Personat me aftësi të kufizuar e që janë vrarë apo kanë vdekur në mungesë të trajtimit mjekësorë janë kategori që duhet të trajtohet seriozisht dhe me përkushtim .
Metodologjia e punës është grumbullimi dhe verifikimi i të dhënave të paverifikuara , intervistimi i dëshmitarëve që janë të domosdoshëm , shënimet nga mediat e shkruara dhe elektronike të kohës , arkivi i UÇK-së , të dhënat e OJQ-ve që janë marrë në mënyrë aktive me viktimat dhe pasojat e luftës dhe të cilet kanë dokumentacion apo të dhëna që e kanë një shkallë të lartë të besueshmërisë , materialet nga Tribunali i Hagës , nga UNMIK –u dhe Eulex –i , nga arkivat në Shqipëri , Maqedoni dhe vendet tjera ku janë strehuar refugjatët , të plagosurit apo ku kanë vdekur.
Duhet të bëhet një listë e objekteve fetare , kulturore , të mbrojtuar dhe të tjera që janë shkatërruar nga Serbia në luftën e vitit 1998 – 1999.
Duhet të grumbullohen të dhënat për vjedhje të arkivave , të dhënave kadastrale , vjedhjen e kursimeve pensionale , vjedhjen e kursimeve bankare dhe tjetërsimit të pronës publike dhe privater , shkatërrimit të pronës publike dhe private që i ka bërë Serbia ndaj qytetarëve të Kosovës në luftën e fundit 1998 – 1999.
Partnerët e nevojshëm dhe të domosdoshëm për hetime të krimeve të luftës në Kosovë : Që të kemi një qasje serioze në trajtimin e rasteve të krimeve të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit duhet një bashkëpunim i ngushtë i sektorit joqeveritar dhe institucioneve përkatëse qeveritare . Të gjitha OJQ-të që një kohë të gjatë kanë punuar me viktimat dhe i kanë përfaqësuar dhe mbrojtur intereset e viktimave e që deri vonë kanë qenë burim i vetëm dhe i besueshëm i informatave. Listën e këtyre OJQ-ve dhe institucioneve për të cilat KMDLNj vlerëson se mund të kontribuojnë mund dhe do ta dërgojë më vonë . Nga institucionet vendore Policia e Kosovës , Këshilli Prokurorial dhe Këshilli Gjyqësorë janë hallkat kryesore e këtij zinxhiri ndërsa Ministria e Drejtësisë e ka çelësin e suksesit apo do ta bartë përgjegjësinë nëse ky proces dështon. Nga institucionet ndërkombëtare duhet veçuar të gjitha ato që kanë vepruar në Kosovë para luftës , gjatë luftës dhe pas përfundimit të luftës e që kanë shumë të dhëna të cilat në mënyrë seslktive janë përdorur , kryesisht për qëllime politike siç ishte mbajtja e gjendjes së një paqeje të brishtë apo një status – quoje për t’iu bërë presion palëve gjatë bisedimeve apo marrjeve të vendimeve . Për të ngritur efikasitetin dhe përligjur procesin do të ishte e nevojshme sa më parë të formohet Komisioni për të Vërtetën sikur që është vepruar në të gjitha vendet ku ka pasur luftëra , me pasoja të mëdha dhe ku kemi pasur shkelje të rëndë të së drejtës humanitare dhe zakoneve të luftës. Komisioni për të Vërtetën është mekanizëm jogjyqësorë por se ka ndikim të madh në sqarimin e së kaluarës në veçanti por se mund të ndihmojë edhe gjyqësorin duke e furnizuar me të dhëna.
Ky është një elaborim i shkurtër i KMDLNj – së për formimin e Tribunalit Ndërkombëtar apo Kombëtar për Krime Lufte dhe , në fazat e mëvonshme , varësisht si konkretizohet kjo nismë , kontributin do ta japë në përputhje me mandatin që e ka dhe që e ka ushtruar deri më tani përmes bashkëpunimit me Tribunalit të Hagës , UNMIK-ut , EULEX-it dhe Prokurorisë për Krime Lufte të Kosovës.
10 maj 2019 Prishtinë Behxhet Sh. SHALA , Drejtor Ekzekutiv
Valentina DEMOLLI – KOLIQI , zv. e D. E.