A vlerësoni se televizioni dhe mediat e tjera na gënjejnë dhe manipulojnë mendimet tona? Ndoshta. Por ka edhe lajme më të këqija: truri ynë bashkëpunon me to. Është kaq e vështirë për trurin që të filtrojë të gjithë sasinë e madhe të informacionit që vjen çdo ditë, saqë është gati të mbajë vetëm keqkuptime. Dhe, aq e çuditshme sa tingëllon, njerëzit e zgjuar dhe të mirë arsimuar bëjnë edhe më shumë gabime konjiktive se ata që janë më pak inteligjentë.
BusinessMag në këtë artikull ju sjell disa efekte psikologjike që media përdor për të na bindur për diçka ose për të ndikuar në vendimet tona. Ju do të mësoni se si të dalloni të vërtetën nga gënjeshtra.
Efekti i gjumit
Efekti: Një mesazh bindës që shoqërohet me një informacion që duket më i saktë me kalimin e kohës.
Imagjinoni sikur ju po dëgjoni një informacion që fillimisht duket si i vërtetë për ju. Për shembull, prodhimi i një marke të famshme të ëmbëlsirave përmban kimikatet që janë të rrezikshme për shëndetin e njeriut. Menjëherë pas kësaj, dëgjoni disa informacione që ju bëjnë të dyshoni se kjo ishte e vërtetë. Për shembull, dikush ju thotë se burimi i informacionit nuk ishte i besueshëm ose se lajmi u shpik nga një konkurrent. Si një person i arsyeshëm, ka shumë të ngjarë të mendoni se informacioni origjinal ishte i rremë dhe do të përpiqeni ta harroni atë. Por, pak kohë më vonë, (e ashtuquajtura kohë e gjumit) do të mendoni se kjo ishte e vërtetë dhe nuk do të blini më kurrë produkte nga kjo markë.
Efekti i gjumit shfaqet vetëm kur:
Efekti i kornizës
Efekti: Duke ndryshuar fraza, mund të ndryshoni perceptimin e saj.
Mënyra se si një ide është formuluar ndikon në mënyrën se si e perceptojmë atë. Duke theksuar pjesën e nevojshme, ju mund ta bëni një person hero ose kriminel. Krahasoni: “3 nga 10 persona kanë mbetur pengje për shkak të ndërhyrjes së ngadaltë të forcave të policisë” dhe “falë planit të mirëmenduar, forcat e policisë kanë liruar 7 nga 10 pengjet”.
Në në vërtetë ne gjykojmë ngjarjet e caktuara bazuar në kontekstin e tyre. Zakonisht ky kontekst (kornizë) përcakton vendimin tonë përfundimtar. Dhe njerëzit kanë më shumë gjasa të shmangin humbjet sesa të përpiqen të fitojnë diçka. Gjithashtu, me moshën, ky efekt bëhet më i fuqishëm: njerëzit e moshuar i kushtojnë më shumë vëmendje aspekteve negative të çdo gjëje.
Këtu janë disa shembuj të tjerë të këtij efekti:
Refleksi Semmelweis
Efekti: Unë shoh vetëm atë që dua të shoh.
Nga shumë fakte që ekzistojnë, truri ynë zgjedh vetëm ato që përputhen me pritshmëritë dhe idetë tona. Në të njëjtën kohë, refuzon të pranojë njohuri të reja dhe fakte të reja që bien ndesh me stereotipet tona (refleksi Semmelweis).
Kjo është arsyeja pse ne preferojmë të shikojmë të njëjtat kanale televizive dhe YouTube dhe të shkojmë në të njëjtat faqe. Kjo është edhe arsyeja pse ne i besojmë lajmet kaq lehtë, sepse ato përputhen me mendimin tonë dhe janë të lehta për t’u absorbuar. Nëse jeni të sigurtë se OMGJ është e rrezikshme, do të besoni lehtësisht edhe artikullin më joprofesional për këtë temë dhe injoroni artikujt me mendimin e kundërt nga revistat serioze.
E njëjta gjë ndodh edhe me qëndrimin tonë ndaj njerëzve publikë: armiqtë zakonisht vetëm i kushtojnë vëmendje të metave dhe gabimeve të tyre dhe adhuruesit do të injorojnë edhe gabimet më të dukshme.
Efekti i identifikueshëm i viktimës
Efekti: “Vdekja e një personi është një tragjedi dhe një milion vdekje janë statistika”.
Në të gjithë botën, mijëra njerëz humbasin jetën dhe vdesin nga uria, por ne rrallë dëgjojmë për këtë në media. Dhe historia e një personi që u përdhunua bëhet tema më e diskutuar për shumë muaj në të gjithë shtypin dhe mediat sociale.
Kjo ndodh sepse një mesazh në lidhje me një person të caktuar tingëllon më bindës sesa të dhënat statistikore, krijon një ndjenjë sikur ju e njihni këtë person dhe kjo ju bën të merrni një përgjigje emocionale. Kjo jo vetëm që ndikon audiencën, por edhe strukturat e qeverisë. Njerëzit e veçantë marrin ndihmë më shpesh sesa grupet e njerëzve.
Historia e foshnjës Jessica, e cila ra në një pus në vitin 1987, u shfaq live. Pas 58 orësh punë nga ana e ekipit të shpëtimit, vajza e vogël u shpëtua. Si rezultat, shuma e parave të dhuruara ishte rreth 800,000 dollarë. Në të njëjtën kohë, çdo vit, 830,000 fëmijë vdesin nga lëndimet aksidentale dhe shumë prej këtyre vdekjeve mund të ishin parandaluar. Por kurrë nuk ka para të mjaftueshme për parandalim.
Ankorimi
Efekti: Ne bëjmë foto në një event, presim një pjesë të saj dhe shfaqim një fragment sikur kemi paraqitur të gjithë eventin.
Kjo është një metodë ku vetëm një anë e një objekti ose një ngjarjeje diskutohet dhe palët e tjera ose injorohen aksidentalisht ose qëllimisht. Kjo ju pengon të kuptoni se çfarë ka ndodhur dhe çfarë vendimi duhet të merrni.
Për shembull, media po diskuton avantazhet e një plehu kimik të ri që na lejon të marrim disa herë më shumë të korra. Por ata kurrë nuk përmendin përbërësit e plehut dhe se si frutat dhe zarzavatet e rritura me të do të ndikojnë në trupin e njeriut.
Efekti i personit të tretë
Efekti: Çdokush bie viktimë e propagandës, por jo unë.
Ne jemi të prirur për të nënvlerësuar fuqinë dhe ndikimin e mediave sociale mbi veten tonë dhe ta mbivlerësojmë atë kur është fjala për njerëzit e tjerë. Në këtë mënyrë, ne veçojmë veten nga njerëzit që mund të ndikohen dhe të rrisim vetëvlerësimin tonë. Ky efekt është shumë i dukshëm kur një person merr një pjesë të informacioneve negative (dhunë në tv, pornografi, leximi i disa artikujve racistë apo seksistë).
Efekti i personit të tretë lidhet drejtpërdrejt me teorinë e atributimit. Ne kemi më shumë gjasa të justifikojmë veprimet tona nga situata dhe kur të tjerët bëjnë diçka të gabuar, kjo është për shkak se ata janë njerëz të këqij. (Për mua: “Unë i bërtita fëmijës tim jo sepse jam nervoze dhe e zemëruar, por sepse ai më bëri të zemërohesha kur derdhi lëngun në tavolinë.” Për të tjerët, “Ajo është një nënë e keqe, sepse nuk mund të edukojë fëmijën e saj në rrugën e duhur.”)
Ndërveprimi parasocial
Efekti: Ndihemi shumë afër karaktereve tona të preferuara nga shfaqjet televizive.
Kur shikojmë programe televizive, filma apo kukulla, fillojmë të ndërveprojmë me personazhet sikur të jemi në një marrëdhënie të rregullt njerëzore me ta. Natyrisht, në një marrëdhënie kaq të ngushtë, “nuk mund të shmangim trashëgiminë e disa prej aspekteve të tyre të sjelljes dhe të biem pre e ndikimit të tyre. Ky efekt është shumë i fuqishëm kur bëhet fjalë për fëmijët dhe adoleshentët, të cilët po formojnë identitetin e tyre dhe përpiqen të imitojnë video-lojën e tyre të preferuar, filmat dhe kukullat.”
Ka diçka që njihet si efekti “Angelina Jolie”: vetëm 15 ditë pasi aktorja kishte folur se kishte bërë një mastectomy, numri i grave që kishin bërë testin për gjenet BRCA, të cilat janë përgjegjëse për zhvillimin e kancerit të gjirit, u rritën me 64 %. Dhe në vitin 1987, kur Princesha Diana hoqi dorezën e saj dhe shtrëngoi dorën me një pacient me HIV, mijëra njerëz në Britaninë e Madhe dhe SHBA ndaluan së besuari se ky virus mund të transmetohej me prekje. Dhe para kësaj, artikujt e frikshëm në media bënë që 50% e amerikanëve të mendonin se izolimi i plotë i këtyre pacientëve ishte një ide e mirë.
Është e vështirë të dallosh realitetin nga gënjeshtra
Shumica e programeve të lajmeve fillojnë duke thënë “Mirëmbrëma” dhe më pas ata shpjegojnë pse nuk është me të vërtetë një mbrëmje e mirë. Dhe nëse i shikoni programet televizive shpesh, korniza e negativitetit të përditshëm nuk ju lejon të vlerësoni pro dhe kundër situatat e zakonshme në mënyrë racionale. Kaloni më shumë kohë duke bërë gjërat që pëlqeni dhe komunikoni me miqtë tuaj – kjo do t’ju ndihmojë të shmangni një mentalitet negativ.
Përpiquni të jeni më kritik ndaj lajmit në mediat sociale: lajmi i rremë përhapet 6 herë më shpejt se informacioni i vërtetë. Kjo është më së shumti e vërtetë për lajmet e lidhura me politikën. Dhe lajmi i rremë është shumë më “i qëndrueshëm”, sepse vazhdon të qarkullojë shumë kohë pasi është vërtetuar së është i rremë.
Këtu janë disa mënyra të tjera për të mbrojtur veten nga gënjeshtrat dhe për të marrë vendimin e duhur:
Video
Video
Video
Video
Video
