Kryetari i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës, Mehmet Kraja, është shprehur se ky institucion ka bërë botime të rëndësishme, me gjithë vështirësitë që ka shkaktuar pandemia e COVID-19.

Në një intervistë për KlanKosova.tv, Kraja ka folur për punën në Akademi, por edhe një sërë procesesh me të cilat përballet vendi ndër vite; si dialogu me Serbinë, “Mini Shengeni  Ballkanik”, marrëdhënien Kosovë-Shqipëri…

Sa i përket procesit dhjetëvjeçar të dialogut Prishtinë-Beograd, Kraja ka veçuar marrëveshjen për formimin e Asociacionit të Komunave me Shumicë Serbe, që vlerëson se më të i është vënë laku në fyt shtetit të Kosovës. Ndërkaq marrëveshjet tjera për kryeakademikun kosovar, janë veç “shkarravina”.

“Merrni marrëveshjet që janë arritur me Serbinë (Akademia i ka botuar), lexojini me kujdes dhe do të shihni se të gjitha janë “shkarravina” pa asnjë vlerë, me përjashtim të asaj për “Asociacionin e Komunave Serbe të Kosovës”, e cila ia vë lakun në fyt Kosovës”, është shprehur Kraja.

“Thënë shkurt, të gjitha marrëveshjet e arritura në Bruksel kanë një vijë të kuqe: që të mos preket me asnjë fjalë Rezoluta 1244 e OKB-së dhe që Serbia të konsiderojë Kosovën “territor të brendshëm”. A e dinë njerëzit tanë se në të gjitha marrëveshjet Kosova trajtohet si pjesë e Serbisë, në të gjitha, pa asnjë përjashtim! Dhe tani i vihet Kosovës laku në fyt për Asociacionin, i thuhet se ajo është marrëveshje ndërkombëtare dhe se ajo “i mbikalon” të gjitha dispozitat kushtetuese dhe se ajo duhet të zbatohet me çdo kusht”.

Kraja ka potencuar se “Mini Shengeni Ballkanik, po të ishte ide mirëfilli do të duhej të përkrahej, por ky i tanishmi për të është bërë me prapavijë.

Në këtë intervistë, Kraja ka paralajmëruar edhe ardhjen e librit të tij të radhës.

INTERVISTA E PLOTË:

Kur e keni marrë drejtimin e Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës patët thënë se ky institucion duhet ta zgjerojë ndikimin e tij në ambientin shoqëror, shkencor dhe kulturor të Kosovës. Sa është arritur të bëhet kjo deri më sot?

Mehmet Kraja:  Jo, nuk është bërë, ose është bërë pjesërisht, sepse që një vit e këndej ishte një kohë e papërshtatshme për çfarëdo pune institucionale: kishte shumë pandemi dhe fare pak mundësi për të krijuar hapësirë për komunikim më intensiv me një audiencë më të gjerë, për të organizuar manifestime publike, si konferenca dhe tryeza shkencore, promovime, ekspozita dhe manifestime të tjera të kësaj natyre.

Ne kemi mundësi për një gjë të tillë, kemi potencial, vetëm që Akademia duhet të gjejë formën e përshtatshme për të qenë në korrent të zhvillimeve shoqërore dhe kulturore. Më anë tjetër, ju duhet ta kishit kuptuar tashmë se Akademia nuk është institucion që “bërtet”, përkundrazi, në mënyrë shumë “elegante” përpiqet të bëjë me dije se proceset shoqërore dhe politike te ne gjatë këtij viti kanë shkuar keq: ka bërë disa komunikata, me të cilat i është drejtuar opinionit në situata kritike ose të papërshtatshme. Por ne, si shoqëri, kemi një problem: nuk jemi të mësuar aq shumë të dëgjojmë, madje nuk dëgjojmë as atëherë kur na thuhet se nuk dëgjojmë.

Më anë tjetër, gjatë kësaj periudhe Akademia ka bërë disa botime të rëndësishme, siç është leksikoni “Vendbanimet e Kosovës” në tre libra voluminozë, pastaj një sërë veprash individuale, përfshirë edhe një projekt njëvjeçar për arsimin në Kosovë, të cilin nuk dimë se kujt duhet t’ia dorëzojmë, atyre që po ikin, apo atyre që po vijnë.

Ku qëndron ASHAK kur krahasohet me akademitë e vendeve fqinje? Çfarë e bën të dallueshme?

Mehmet Kraja: Jemi të ngjashëm dhe të ndryshëm njëkohësisht. Të ngjashëm jemi, sepse gëzojmë të njëjtin status brenda vendeve përkatëse, por jemi të ndryshëm, sepse nuk marrim të njëjtat angazhime për të bërë skandale dhe për t’ia tërhequr vëmendjen opinionit.

Ta zëmë, ne nuk bëjmë projekte “shkencore”, as deklarata publike, për të thënë se territori i Kosovës shtrihet deri te “Molla e Kuqe”, siç bën Akademia e Serbisë, duke thënë për Kosovën se herë është e herë nuk është pjesë e Serbisë. Nuk jemi as si Akademia e Maqedonisë së Veriut, sepse ne bëjmë “Fjalorin Enciklopedik të Kosovës” dhe nuk themi se maqedonasit nuk janë popull dhe se maqedonishtja është dialekt i gjuhës bullgare, siç thonë  ata për shqiptarët, se janë “fise nomade” etj.

Në fjalorin tonë enciklopedik ne po ashtu nuk kemi thënë se malazeztë janë fise shqiptare të sllavizuara, siç thotë Akademia e Malit të Zi në botimin e tyre enciklopedik, se shqiptarët e Malit të Zi qenkan fise malazeze të “albanizuar”. Ne përpiqemi të stabilizohemi si institucion serioz, me kredibilitet shkencor dhe artistik, duke respektuar kodet të etikës shkencore dhe duke qenë anëtarë të denjë të asociacionit të akademive europiane (ALLEA).

Kur përmendim rajonin nuk mund të shmanget procesi i dialogimit në mes të Kosovës dhe Serbisë, ku ditë më parë janë bërë dhjetë vjet prej nisjes së këtij procesi. Vlerësoni se ka mundur të bëhet më tepër në këto bisedime nga sa është bërë dhe se kjo çështje a meriton të renditet si prioritet i katërt për Kosovën, siç po e kategorizon kryeministri në ardhje, Albin Kurti?

Mehmet Kraja: Dhjetë vjet dialog nuk do të thotë gjë, as prioritet i katërt ose i katërmbëdhjetë, por është diçka tjetër më substanciale që duhet parë nga afër: paqëndrueshmëria e Kosovës në këtë dialog, gënjeshtrat e vazhdueshme që e kanë shoqëruar atë, koncesionet që Kosova ia ka bërë Serbisë dhe, mbi të gjitha, pabarazia e Kosovës në këtë proces.

Merrni marrëveshjet që janë arritur me Serbinë (Akademia i ka botuar), lexojini me kujdes dhe do të shihni se të gjitha janë “shkarravina” pa asnjë vlerë, me përjashtim të asaj për “Asociacionin e Komunave Serbe të Kosovës”, e cila ia vë lakun në fyt Kosovës. Unë çuditem pse analistët politikë nuk i lexojnë këto marrëveshje, por çdo natë në TV tjerrin dokrra dhe i qesin hi pluhur opinionit, sikur ata janë njohës dhe ekspertë të mëdhenj të çështjeve tona. Nuk janë! Nuk janë as ata që i kanë negociuar këto marrëveshje, as ata që kanë udhëtuar orë e çast në Bruksel, as padronët e tyre në Prishtinë. Pse asnjëherë, asnjë qeveri, as kjo e fundit, megjithëqë premtoi, nuk bëri ekip të ekspertëve? Sepse duan të spekulojnë, sepse duan ta përdorin dialogun për përfitime politike.

Thënë shkurt, të gjitha marrëveshjet e arritura në Bruksel kanë një vijë të kuqe: që të mos preket me asnjë fjalë Rezoluta 1244 e OKB-së dhe që Serbia të konsiderojë Kosovën “territor të brendshëm”. A e dinë njerëzit tanë se në të gjitha marrëveshjet Kosova trajtohet si pjesë e Serbisë, në të gjitha, pa asnjë përjashtim! Dhe tani i vihet Kosovës laku në fyt për Asociacionin, i thuhet se ajo është marrëveshje ndërkombëtare dhe se ajo “i mbikalon” të gjitha dispozitat kushtetuese dhe se ajo duhet të zbatohet me çdo kusht. Por a e dinë analistët dhe politikanët tanë se marrëveshjet ndërkombëtare për të marrë fuqinë përkatëse, duhet të ratifikohen nga të dy vendet? Kosova, nën trysninë ndërkombëtare, e ka ratifikuar këtë marrëveshje, por askush nuk del të thotë se Serbia nuk e ka bërë këtë, vetëm e ka kaluar në parlamentin e vet “si informatë”, sepse ratifikimi do të nënkuptonte njohje të Kosovës.

Më anë tjetër, pse nuk thuhet decidivisht: nëse Kosova u dashka ta ndryshojë Kushtetutën për shkak të Asociacionit, po këtë duhet ta bëjë edhe Serbia, sepse ajo duhet ta heqë Kosovën nga preambula dhe nëse e njeh Kosovën si shtet të pavarur, asnjë asociacion, në përputhje me Kartën Europiane të Vetëqeverisjes Lokale nuk i bën asnjë dëm Kosovës.

Kryetari i Akademisë së Shkencave të Serbisë, Vladimir Kostiq, ka deklaruar këtë vit se “Kosova nuk është e jona”, për çka është kritikuar ashpër në Serbi. A është reflektim mbi realitetin i elitës intelektuale në Beograd sa i përket Kosovës dhe a do të duhej që kjo të pranohej edhe nga politika serbe?

Mehmet Kraja: Jo, nuk është, nuk është kurrfarë “reflektimi mbi realitetin” i elitës serbe, por është thjeshtë nxitje e nacionalizmit, atë që Akademia Serbe e bën më së miri. Është një moment, kur ndaj Serbisë është rritur trysnia ndërkombëtare dhe kur nacionalizmi serb, për shkak të problemeve të brendshme, ka pësuar luhatje. Atij në këtë rrethanë i duhet një infuzion dhe atë e gjen në “diskutimet për Kosovën”, kjo është e para, dhe e dyta, klasa politike e Serbisë mund të vihet së shpejti përpara alternatives së papërballueshme të njohjes së Kosovës.

Në një rast të këtillë, Vuçiqit i duhet “zëri kundër” i Akademisë Serbe dhe ai zë tanimë e ka marrë jehonën e vet përmes kundërshtimeve ndaj Vladimir Kostiqit. Kjo është politikë tipike e Akademisë Serbe, e cila vihet në shërbim të shkollës politike tradicionale të Serbisë, pavarësisht se kush është artikulues dhe zbatues i saj, Qosiqi, Milosheviqi apo Vuçiqi.

Nisma rajonale për bashkëpunim e njohur si “Mini Shengeni ballkanik” është parë me kritika dhe pranueshmëri në Kosovë nga politikanë – ata në pushtet dhe opozitarë. Për ju, a duhet të jetë Kosova pjesë e kësaj nisme?

Po të ishte nismë e sinqertë dhe pa prapavijë, bashkëpunimin rajonal gjithkush duhej ta mbështeste, por në rastin tonë ka një prapavijë të shëmtuar: të zhvlerësojë pavarësinë e Kosovës dhe të sigurojë dominimin ekonomik dhe politik të Serbisë, pra t’i sigurojë Serbisë një treg pa kufizime doganore. E zëmë se kjo tani është trend dhe se këtë e mbështet edhe SHBA-ja, edhe BE-ja.

Atëherë, t’i gjejmë kësaj një ekuivalencë, që është njohja e pavarësisë së Kosovës nga Serbia, sepse askush nuk ta jep territorin e vet për treg të lirë, pa një kundërvlerë politike, përveç kryeministrit aktual të Shqipërisë, natyrisht, i cili e jep territorin e vet për treg, për një lëvdatë që mund të marrë nga Kina ose Rusia, sepse “mini-Shengeni ballkanik” e ka edhe këtë prapavijë të shëmtuar. Të mos e harrojmë se dalja e Serbisë në Adriatik me hekurudhë përmes Kosovës (pa e pyetur atë) dhe me autostradë përmes Malit të Zi është ideuar të bëhet me kapital kinez.

Edhe marrëdhëniet Kosovë-Shqipëri kanë qenë shpesh kryetitull medial. Si i shihni cakërrimet e viteve të fundit të marrëdhënieve Prishtinë-Tiranë dhe sa besoni se kjo mund të ketë ndodhur si pasojë e ndërrimit të shpeshtë të qeverive/kryeministrave?

Mehmet Kraja: Absolutisht jo. Asnjë lidhje nuk ka me kryeministrat dhe qeveritë e Kosovës, por vjen si pasojë e paternalizmit arrogant të kryeministrit të Shqipërisë, i cili pretendoi të bëhej “sulltan i shqiptarëve” dhe t’i bënte vetë edhe politikat e Kosovës. Në të vërtetë, të gjithë sundimtarët e Shqipërisë kanë synuar ta përdorin Kosovën për kauzat e veta shtetërore ose pushtetare, vetëm se kryeministri aktual nuk respektoi as rregullat elementare të mirësjelljes.

Një gjë të ngjashme pretendoi ta bënte edhe me shqiptarët e Maqedonisë së Veriut dhe të Malit të Zi, por duket se atje BE-ja ia tregoi vendin. Tani me Kosovën marrëdhëniet e Shqipërisë pothuajse janë të ngrira. Sërish pyeteni kryeministrin e Shqipërisë pse po ndodh kjo.

Cilat janë prithshmëritë tuaja për qeverinë Kurti II dhe nga pikëpamja juaj si e shihni rezultatin e arritur në zgjedhje nga Lëvizja Vetëvendosje me mbi 50%?

Mehmet Kraja: Duhet ta dini një gjë: pavarësia politike e Akademisë është çështje vitale për institucionin. Deri para një kohe Akademinë e kanë përdorur për qëllime të ndryshme politike, për të mbështetur një kauzë ose një tjetër.

Së paku për një kohë, derisa të jem në krye të Akademisë, ajo nuk do të përdoret për asnjë gjë të tillë: do të përpiqem të stabilizoj imazhin e Akademisë dhe të ruaj pavarësinë e saj politike.

Këtë intervistë nuk mund ta përmbyll pa bërë një pyetje krejt personale: “Prishtina” është romani juaj i fundit. Kur do ta kemi romanin e radhës, sa jeni duke punuar për këtë?

Mehmet Kraja: Në përgjithësi unë shkruaj ngadalë, sepse në romanet e mi të kohëve të fundit, përveç një strukture rrëfimore narrative, ta quajmë kështu, zë vend edhe një strukturë rrëfimore filozofike dhe për t’u arritur kjo duhet të punohet gjatë, me shumë përqendrim dhe me shumë referenca. Megjithatë, besoj se në Panairin e Tiranës do të jem autor i një libri të ri.