Pse mendon ai se krizat në Kosovë dhe Bosnjë do të ndërlidhen? A janë shpërbërje apo opsione lufte? A do t’i tregojë dhëmbët bashkësia ndërkombëtare në shembullin e BeH, apo do t’i thyejë ata në politikën boshnjake? Një qëndrim mbi këto çështje për N1 u shpreh nga Timothy Less, ish-diplomat britanik dhe menaxher projekti i “Studimeve të Disintegrimit” të Qendrës për Gjeopolitikë në Universitetin e Cambridgeit.

Less pesë vjet më parë botoi një artikull në Foreign Affeirs, ku thuhej se Republika Srpska mund të bashkohej me Serbinë dhe pjesët me shumicë kroate në Bosnjë e Hercegovinë mund të bëheshin pjesë e Kroacisë. Sipas atij shkrimi, një pjesë në veri të Kosovës do t’i jepej Serbisë, ndërsa Kosova do të bashkohej me Shqipërinë në një shtet. Shumica në atë kohë e konsideruan utopi analizën e tij. Në N1, ai pohoi kur u pyet nëse ngjarjet e fundit në BeH, në Kosovë, por edhe deklaratat e kryeministrit të Shqipërisë, Edi Rama, çojnë në të vërtetë në atë drejtim.

“Po, mendoj se është e mundur. Ndryshe nga e kaluara e fundit, unë mendoj se në rastin e BeH ka faktorë të fortë që veprojnë për një shpërbërje – serbët dhe kroatët ndihen të kërcënuar. Në RS mendojnë se autonomia e tyre nuk respektohet, ata mendojnë se Shtetet e Bashkuara mbështesin boshnjakët. Unë nuk gjykoj nëse perceptimi i tyre është i saktë, por unë ndjek atë që thonë ata, kjo është vetëm një pjesë e analizës. Deri kohët e fundit, ata ishin të kufizuar nga frika e ndëshkimit nga Shtetet e Bashkuara. Këto kufizime potencialisht nuk do të zbatohen më, nuk është e qartë se Shtetet e Bashkuara do ta ndëshkojnë Republika Srpskan nëse bashkohet me Serbinë”, tha ai.

Duke vënë në dukje se ai mban një qëndrim radikal, atij iu kërkua të sqaronte bazën për pretendimet e tij se Serbia mund ta aneksojë Republika Srpskan.

“Është një çështje e interesave të perceptuara të Serbisë për RS dhe BeH në përgjithësi. RS është shumë e dobët për të qenë e pavarur. Nëse ndahet nga BeH, mbështetja nga Serbia është jetike për mbijetesën e saj. Më duket se lidershipi në Beograd nuk ka vendosur ende se cili është qëndrimi i tyre në çështjen e mbijetesës së BeH. Më duket se Vuçiqi ka frikë nga pasojat se si do të ishte të tërhiqeshin në konfliktin në BeiH… ‘Ne e kemi dëgjuar Vulinin të flasë për “botën serbe” tash e disa javë’, tha Vuçiq, duke shtuar se përgjegjësia për serbët e Bosnjës do të bjerë mbi kurrizin e Serbisë – ata sugjerojnë një mënyrë për të udhëhequr në BeH dhe një ndërhyrje të mundshme”, tha Less.

“Tani jemi në një situatë që nuk ekzistonte më parë”

Kur u pyet se çfarë reagimi pret nga forcat e huaja, ai tha se beson se ato nuk do të ulen dhe të shikojë, por nënvizoi se është e vështirë të parashikohet ndërhyrja e tyre.

“Unë nuk mund të garantoj se ata do të reagojnë me vendosmëri nëse serbët e Bosnjës vendosin të shkojnë deri në fund. Serbët kurrë nuk kanë shkuar aq larg më parë, ne kurrë nuk kemi pasur një situatë të tillë, kështu që është e vështirë të jemi të sigurt nëse evropianët dhe Shtetet e Bashkuara do të bëjnë veprime vendimtare. Rusia dhe Kina me siguri do t’i mbështesin serbët. Komenti nga Rusia është se ata janë gati të ofrojnë mbështetje për serbët. Dodiku gjithashtu beson se ai e ka mbështetjen e Kinës kur bëhet fjalë për fondet e investimeve nëse RS humbet mbështetjen e BE-së”, tha Less.

Ai vazhdon duke deklaruar se “disa vende të BE -së janë në humor shumë pozitiv kur bëhet fjalë për serbët”.

“Disa prej tyre gjithashtu kontribuojnë në punën e BE-së, dhe disa prej tyre mbështesin shpërbërjen e BeH. Kjo është e pamundur të konfirmohet, por ka disa dëshmi si ‘non-papers’. Megjithatë, unë mendoj se nuk ka asnjë shtet të BE-së që do ta mirëpriste shpërbërjen e BeH. Instinkti i Shteteve të Bashkuara është t’i mbrojë investimet e veta politike në BeH, por nëse ata duhet të vendosin sanksione ndaj serbëve, ata do ta bëjnë këtë pa mbështetjen e BE-së dhe kundër Rusisë dhe Kinës”. tha Less.

“Tani jemi në një situatë që nuk ka ekzistuar kurrë më parë”, theksoi ai.

“Ndarja e Republika Srpskas është qëllimi afatgjatë i Dodikut”

Less u pyet gjithashtu për arsyet e heshtjes së presidentit serb, Aleksandar Vuçiq në këtë rast, por edhe për veprimet e anëtarit serb të presidencës së Bosnjës, Millorad Dodik kohëve të fundit.

“Unë nuk mendoj se Dodiku do të provokojë konflikte të rrezikshme me bashkësinë ndërkombëtare në mënyrë që t’o fitojë zgjedhjet e ardhshme, nga këndvështrimi i tij, ndarja e RS nga BeH është qëllimi i tij afatgjatë. Unë i shoh qëllimet e tij si çështje strategjike, jo taktike”, u shpreh Less.

Sa i përket Vuçiqit, sipas ish-diplomatit, pasiviteti i tij aktual buron nga pavendosmëria.

“Krizat në Kosovë dhe Bosnjë e Hercegovinë janë të lidhura”

I pyetur se si i lidh krizat në Kosovë dhe BeH, Less thotë se këto dy kriza janë të ndërlidhura në dy mënyra, transmeton Express.

“Këto janë dy teatro ku po zhvillohet e njëjta dramë – po zgjidh çështjen e pazgjidhur të serbëve. Një lidhje tjetër është se këto dy teatro arrijnë kulmin në të njëjtën kohë, gjë që mund të mos jetë rastësi. Është e mundur që Dodiku po i ndjek ngjarjet në Kosovë dhe e sheh këtë si një mundësi. Është e vështirë të parashikohet se çfarë do të ndodhë sepse ka shumë faktorë që ndikojnë në këtë situatë. Dodiku mund të shpresojë se kjo do të çojë në një rezultat ku forcat e jashtme do të zgjidhin dy problemet më të mëdha duke shkëmbyer territore midis Republika Srpskas dhe Kosovës”, tha Less.

I pyetur nëse rishikimi i kufijve në Ballkan mund të kalonte pa konflikt, ai theksoi se argumentet që shkojnë në të dy drejtimet janë të mundshme.

“Nëse serbët e Bosnjës vendosin të ndahen, një konflikt nuk ka gjasa të nodhë… në të njëjtën kohë, mbijetesa e BeH si shtet integral është një çështje ekzistenciale për boshnjakët dhe ka pika të ndjeshme në të gjithë Bosnjën, ekziston rreziku i dhunës. Dyshoj se do të jetë afër asaj që ndodhi në vitet 1990 sepse njerëzit janë ndarë, por nuk mund ta përjashtoj dhunën në një farë mase”, tha ai.