Joe Boyd, producent amerikan që jeton në Londër, flet për vlerat e muzikës polifonike shqiptare, për festivalin e Gjirokastrës dhe qytetin ku ka lindur shkrimtari Ismail Kadare.

Në një intervistë të gjatë për BBC, ai rrëfen historinë se si ra në kontakt me muzikën polifonike dhe kur për herë të parë dëgjoi disa këngë në vitin 1988, kohë në të cilën vendi ynë ishte i izoluar si pasojë e regjimit komunist.

Jam i mahnitur, shprehet ai, nga muzika në tërësi dhe Shqipëria për mua ka qenë gjithmonë një vend misterioz për shkak të izolimit. “Kisha marrë informacione të pakta lart e poshtë, derisa në vitin 1988 një person m’u afrua dhe më dha një kasetë video.

Këtu flasim për periudhën kur Shqipëria ishte ende nën regjimin komunist. Në të kishte pamje të festivalit të Gjirokastrës. Ai e kish siguruar këtë video-kasetë pasi shoqërohej me disa shqiptarë, të cilët punonin në televizion.

E vendosa në video-regjistrator dhe pashë kalanë e Ali Pashës e flamuj kuqezi që valviteshin në një zonë malore të mbuluar me dëborë, ndërkohë që grupe polifonike, të përbëra nga këngëtarë me qeleshe në kokë, të cilët këndonin këngë popullore, dhe të them të vërtetën ishte magjepsëse.

Në atë moment i thashë vetes, unë do të shkoj një herë në atë festival”, thotë Boyd.

I mahnitur nga muzika polifonike shqiptare, kultura, folklori dhe natyre, Boyd më në fund vendosë të shohë nga afër këtë realitet, një vizitë të cilën e quan aventura ime shqiptare. Sipas tij, Gjirokastra është një qytet spektakolar, është i famshëm për faktin se poeti i njohur shqiptar Ismail Kadare ka lindur aty dhe gjithashtu cilësohet si qyteti i gurtë.

“Është i vendosur pranë maleve dhe festivali zhvillohet pikërisht në mal. Të gjitha ato pamje që kisha parë në video në 1988, arrita më në fund t’i përjetoja kur vizitova Gjirokastrën”, shprehet Boyd.

Rrugët me kalldrëm, përshkruan ai, ishin vërtetë të veçanta, me kafenet e vendosura në krah të tyre. Çdo natë, vijon Boyd rrëfimin, mijëra njerëz ecnin drejt kështjellës së Ali Pashës, dhe kur dëgjoje muzikën i rrethuar nga malet pranë shumë njerëzve, ishte vërtetë një nga eksperiencat më të paharrueshme.

Muzikanti dhe producenti i njohur ka studiuar gjithashtu muzkën shqiptare, origjinën e saj dhe influencat nga fqinjët, por sipas tij në vetvete pavarësisht të gjithave, ai e quan unike muzikën tonë popullore.

Muzika shqiptare , thotë Boyd, ka pak influencë, por nuk i ngjan asaj turke. “Gjuha shqipe së bashku me atë baske dhe gjeorgjiane është ndër gjuhët më të vjetra në Europë, Shqipëria është një vend antik me kulturë të vjetër, dhe i izoluar për shkak të pozicionit gjeografik e politikës, dhe pavarësisht se muzika aty është ndikuar disi nga ato sllave, greke e bullgare, në vetvete është unike, me tekstet dhe notat e mrekullueshme që ka, po ashtu ka shumë variacion mes muzikës së veriut dhe jugut të Shqipërisë, por unë personalisht jam më shumë i dhënë pas këngëve polifonike të zonës së Jugut”, nënvizon ai.

Joe Boyd rrëfen mbresat e festivalit të Gjirokatrës, që e ndoqi live vitin e kaluar dhe se si arriti të cojë në Londër muzikën polifonike shqiptare. “Para një viti më në fund, arrita të isha i pranishëm në festivalin e Gjirokastrës dhe mbeta i mahnitur, aq sa kur i tregoja miqve të mi ata bënin shaka me mua, por kur i ftova të vinin ta shikonin, mbetën mjaft të kënaqur nga muzika e festivalit dhe ambienti përreth, dhe më thanë mblidh një grup shqiptarësh që këndojnë në këtë festival e merri të performojnë në Londër”, tregon ai.

I dëgjova, e vijon bisedën Boyd, dhe atë bëra i ndihmuar edhe nga bashkëshortja ime. “Sëbashku me disa miq të mi, të cilët janë eskpertë të muzikës shqiptare, ndërtuam një grup me performuesit dhe këngëtarët më të mirë të muzikës me saze në Jugun e Shqipërisë. Pastaj menduam se duhet të rregjistronim dicka për ta promovuar ardhjen e tyre, kështu që lancuam fushatën me emrin “dita e sazes”, dhe u munduam të siguronim paratë për të rregjistruar një album”, thotë Boyd.

Por producenti është i mahnitur edhe nga subjekti i këngeve, nga mënyra si trajtohet dashuria mes djalit dhe vajzës, por edhe përzierja e dy zërave me dy instrumente. Sipas tij, kjo është një pjesë e një kënge me saze, që flet për një djalë që admiron një vajzë teksa ajo del nga banesa e saj, madje është i dashuruar me të, megjithëse ajo nuk i kushton vëmendjen e duhur, është një këngë shumë e bukur.

Ajo çfarë e bën unike, thotë ai, është përzjerja e dy zërave dhe instrumenteve, kjo është polifonia e jugut, ku ke disa vija melodike të ndryshme që i japin muzikës shqiptare një ndjenjë krejtësisht të vëçantë. Ai shpreh besimin se në botë muzika autentike zë një hapësirë jo të madhe, megjithatë njerëzit janë në mënyrë të vazhdueshme në kërkim të diçkaje të re e të pazbuluar, ndërsa shpreh mendimin se ka ardhur koha e Shqipërisë, pasi ajo çfarë ata krijojnë është e mrekullueshme.

“Muzika ballkanike është shumë e njohur dhe ka pushtuar tregun, mendoj se edhe Shqipëria duhet të jetë po aq e famshme”, vlerëson Boyd.

Megjithatë, sipas Boyd ka edhe probleme me muzikën shqiptare, sic është ajo turbo folk e përzierë me elektonike. Sipas Boyd, problemi më i madh i Ballkanit është ajo çka quhet turbo-folk, pra muzika popullore e përzjere me elektronike, dhe ekziston edhe në Shqipëri.

“Të them të drejtën nëse ata që prodhojnë muzikën e vërtetë të folklorit shqiptar do të zhvillonin një koncert në Tiranë, nuk besoj se do të kishte shumë spektatore, pasi muzika polifonike cilësohet tashmë si diçka e dalë mode, kjo ka ndodhur edhe me kultura të tjera, për këtë arsye duhet një sy që vjen nga jashtë për të kuptuar vlerat e kësaj muzike”, thotë Boyd.

Këtu, ai sjell në vëmendje rastin e Kubës, ku të huajt thonë që është fantastike, ndërsa vendasit nuk e vlerësojnë, më pas kur i vihet në dukje thonë, në fakt nuk është edhe aq keq.