(Kritikë për librin më të ri të poetes Sibel Halimi, “Zoti më dashuron edhe mu”)

Qenia nuk është një esencë e pandryshueshme, ku thelbi i saj është i përcaktuar një herë e përgjithmonë dhe se çdo gjë në këtë botë duhej të ishte imitim i standardeve të saj absolute dhe universale. E ku njohja e filozofike do të na e ofronte çelësin “magjik” për zotërimin e absolute, që sipas kësaj skeme unike, jeta e çdo qenie njerëzore, do të merrte kuptim dhe vlerë, për aq sa zhvillohet në pajtim me parimet e përgjithshme dhe të domosdoshme të këtij entiteti metafiziko-religjioz, i cili qëndron i fshehur në raport me njerëzit e kësaj bote.

Përkundrazi, çdo gjë i takon shfaqjes. Për më tepër ajo lloj “Qenie” statike dhe e palëvizshme, as “nuk banon këtu”. Në vend të saj dominon “zbrazësia” e krijimit.

E, pikërisht këtë “deontologjizim nihilist”, e shpërfaq më së miri, libri më i ri i poetes Sibel Halimi, “Zoti më dashuron edhe mu”. Por ky mohim nuk është absolut. Por një përpjekje krijuese për t’iu qasur këtyre temave në mënyrë poetike. Prandaj, poezitë e Sibel Halimit, mund të thuhet se janë shprehje më e mirë e asaj “logjike”, që siç thotë Richard Rorty, në librin e tij eseistik “Contingency, Irony and Solidarity” e zëvendësojnë temën e madhe filzofike të vetënjohjes me atë të vetëkrijimit poetik.

Poeten Sibel Halimi kam pasur rastin që ta njoh që nga koha e studimeve. Dhe ajo në vazhdimësi është përballur me këtë tension dhe vramendje shpirtërore, trandje këto që i pulsonin ndërmjet detyrimeve të filozofisë dhe pasioneve të poezisë.

Kjo ngarkesë mbase i vinte edhe për shkak të faktit, se historikisht që nga Platoni deri te G.F.W Hegeli, poezisë i ishte caktuar një rolë inferior në panteonin e mendimit filozofik. Ajo ishte nënvlerësuar. Nuk kishte vend për të në mbretërimin e mendimit.

Madje, lirisht mund të themi se vepra “Shteti” e Platonit, përbën njërin nga traktatet më të dalluara politiko-filozofike, kundër kësaj gjinie estetike. Kurse, Hegeli kishte një qëndrim ambivalent ndaj kësaj teme. Sepse në njërën anë edhe për mendimtarin gjerman, arti në përgjithësi dhe format e veçanta të tij, sikur se; arkitektura, skulptura, muzika, piktura, ishin vetëm shprehje sensuale e “Frymës Absolute”, që i dallonte këto nga sinteza konceptuale filozofike, por në anën tjetër, megjithatë ky mendimtar në veprën e tij, “Aesthetics-Lectures on Fine Art, vol II”, pohon se “poezia nga të gjitha artet, është ajo që fqinjëron më së shumti me filozofinë”.

Natyrisht kjo trashëgimi, siç thamë origjinën e ka në filozofimet dhe kthesën që e pat inauguruar Platoni, kur e kishte substancilizuar qenien me anë të ideve të tij absolute. Dhe në këtë drejtim filozofia e mëvonshme perëndimore u “shndërrua në “ fusnotë të Platonit” Ajo u zhvillua sipas paradigmës së reprezentimit. Mirëpo, jo e njëjta traditë kishte dominuar te parasokratikët. Sepse sipas, filozofit të njohur gjerman M. Heidegger në veprën e tij “Introduction to Metaphysics”, për mendimtarët e parë grekë, qenia e kishte kuptimin e shfaqjes, e asaj që shpërfaqet nga vetvetja. Kurse, shumica filozofëve të parë pandehmat e tyre metafizike, i patën shkruar në mënyrë poetike. Që dëshmon se mendimi dhe poezia nuk e përjashtojnë njëra-tjetrën. Dhe se ato madje mund të kenë “rrënjë” të njëjta. Prandaj, nuk është e rastësishme që filozofi Friedrich Nietzsche, me anë të rebelimit të tij artistik e tij kundër së vërtetës filozofike, megjithatë kishte demonstruar një respekt të jashtëzakonshëm, pikërisht për filozofët e parë. Ndonëse, ky i fundit me anë të këtij rebelimi artistik, e hapi shtegun e “shprishjes së parimeve themeltare”. Kurse të gjitha temat e mëdha të metafizikës, sikur se Zoti, Njeriu, e Vërteta tashmë kishin vdekur apo ishin tejkaluar. Dhe se vendin e tyre e zinte krijimi poetik.

Motiv ky, që duket se i përshkruan edhe poezitë e Sibel Halimit. Apo shprehur në mënyrë metaforike ato mëtojnë të ofrojnë një zbulim poetik të qenies. Ku parim i kësaj te fundit nuk është ngurtësia dhe paracaktimi, por liria. Sepse kjo e fundit mund të manifestohet vetëm kur i “nënshtrohet” spontanitetit të saj dhe jo paracaktimeve ontologjike.

Kjo tendencë e “dedivinizimit” poetik të botës, raporteve shoqërore dhe gjendjes njerëzore si dhe thirrjes për të përmbysur raportet e trashëguara në pajtim me kauzat gjinore të autores, spikat më mirë se askund tjetër, në poezinë “Ngjallja”. Pikërisht, disklosura e qenies formon motivin e këtyre vargjeve emblematike poetike, “ unë u çova E ringjallun, pip n’kamë, Nisa një luftë të re, Ta heq shaminë-ta zbuloj qenien”.

Kurse ky pasion për lirinë, shprehjen e vet më eksplicite e manifeston në poezinë “Hera”. Lindjen e vajzës së saj, autorja nuk e koncepton si të kushtëzuar nga presionet jetës, shtytja për ta vazhduar llojin njerëzor, për ta plotësuar një detyrim amësor, apo për ta luajtur një rolë të paracaktuar për të, por vetëm si mundësi për parë lirinë e saj. Pra në këtë mënyrë lindja shkëputet nga vargonjtë e varësisë biologjike dhe shndërrohet në akt të lirisë. “Të linda hera, për ta parë lirinë tënde”. Këto vargje kanë shumëçka të përbashkët me konceptin teorik dhe politik të Hannah Arendt-it, sipas së cilës, çdo lindje e re, politikisht është identike me lirinë e njeriut”. Prandaj, edhe për këtë teoriciene nataliteti është kategoria supreme e politikës, per dallim nga mortaliteti që është kategoria qendrore e metafizikës. Kurse pa afirmimin e këtij dimensioni politik të njeriut, nuk mund të paramendohet as jetësimi i agjendave për barazi gjinore.

Mbrojtja poetike e dashurisë nga shtrembërimet ideologjike, zë një vend tjetër meritor në opusin krijues të Sibel Halimit. Poezia, “Të dua”, e shpërfaq pikërisht këtë synim. “Hynjëzimi” i dashurisë në parim të qenies, si dhe i çlirimi i kësaj ndjenje nga çdo ngarkesë dhe interpretim doktrinar, e formon kuptimin kësaj poezie, “ Të dua Se njerëzit nuk e përdorin këtë fjalë, prandaj besojnë në religjion, Të dua sepse me dashtë nuk asht veç nji akt Asht esencë,,,” Kështu, për Sibelin, poezia dhe dashuria duhet jetë mbi çdo doktrinë tjetër, qoftë religjioze apo ideologjike. Madje, këto të fundit mund edhe instrumentalizojnë atë për hir të nevojave për pushtet. Kurse pikërisht premtimet e tyre për triumfin e dashurisë njerëzore të shndërrohen në të vërtetë në burim të ferrit tokësor. Këtë përdorin të dashurisë nga religjionet e kishte pikasur psikoanalisti i njohur, Erich Fromm në veprën e tij “Të kesh apo të jesh”. Bie fjala, ky teoricien pohon se “ nëse dikush e adhuron forcën derisa sa predikon religjionin e dashurisë, religjioni i forcës është religjioni i tij sekret, ndërkaq i ashtuquajturi religjion zyrtar është vetëm një ideologji”. Prandaj, edhe për autoren vetë “shpirti është pjellë e toke” Ai nuk është një realitet i përjetshëm metafizik dhe i ndarë nga trupi. Pra me anë të kësaj poezie, Sibeli, i tejkalon dualizmin tradicional te qenies, ndërmjet trupit edhe shpirtit. Sepse, edhe ky i fundit është tokësor tepër tokësor.

Mirëpo, historikisht trupi, shpeshherë ka qenë matriksa ku janë koncentruar strategjitë e shumëfishta të pushteteve. Kështu, poezia “ E huaj në prani”, e dëshmon këtë lojë të ideologjive me trupin me synim “për të na bërë të huaj në praninë tonë”. Madje, M.Foucalt, ne disa nga veprat e tij, ka argumentuar, se si disa nga teknikat moderne të ushtrimit të pushtetit sikur se ato anatomiko-politike dhe ato të biopushtetit, u ngjizën dhe morën jetë pikërisht nga përfshirja e trupit në ingranazhin e tyre.

Përgjithësisht, librin me poezi “Zoti më dashuron edhe mua” e karakterizon përkushtimi i autores për lirinë në përgjithësi dhe atë gruas në veçanti. Dhe kjo liri nuk është një kimerë abstrakte, por konkrete dhe e gjallë. Këtë përkushtim e dëshmon, poezia “ Me dashtë lirinë e nanës”, sepse “liria e saj nuk asht dogma, e jotja-as e imja, Është veç ajo, liria e saj” Mbase ky është vargu që në mënyrë tipike i përçon synimet poetike të autorës, ku liria duhet të jetë e çliruar nga çdo dogmë, sepse duke iu nënshtuar kësaj të fundit ajo më nuk është liri. Kurse ky motiv shprehjen e vet eksplicite e shpërfaq në poezinë “Një dolli për gruan”. Tema e dollisë ka qenë shpeshherë një muzë poetike. Ajo ma përkujton shkrimtaren e persekutuar dhe të dënuar në kampet e përqendrimit nga regjimi totalitar stalinist, Ana Ahamatova dhe poezinë saj “Dollia e Fundit”, ku akti i fundit i dollise, mbetet i vetmi ngushëllim, edhe për një “Zot që nuk na shpëtoi”.

Sibel Halimi me anë të kësaj përmbledhje poetike, ashtu sikur edhe në tjerat më herët, tregon se si sensibliteti estetik dhe poetik dhe liria ndodhen në një raport “intim” njëra me tjetrën. Dhe se kultivimi i njërës e avancon edhe tjetrën. Prandaj, “refuzimi artistik” ndaj asaj që është trashëguar dhe avancimi i kauzës së lirisë, e formon boshtin tematik të librit “Zoti më dashuron edhe mua”.