Në sferën e studimeve juridike, me një devotshmëri të pasionuar ndaj përsosmërisë akademike dhe një dëshirë të zjarrtë për të përmbushur kuadrin teorik, unë marr përsipër detyrën e hartimit metodologjik të një eseje kritike për procesin e hartimit të ligjeve në Kosovë.

Në këtë përpjekje, do të argumentoj se ligjet në Kosovë jo vetëm që janë shpesh herë të pasakta, por edhe të formuluara në mënyrë joadekuate.

Për të nisur këtë ese, është e domosdoshme që fillimisht të thellohemi në procesin e ndërlikuar të legjislacionit, ku formulimi, hartimi dhe miratimi i ligjeve kërkon vëmendje të përpiktë, shqyrtim të kujdesshëm të këndvështrimeve të ndryshme dhe një vlerësim gjithëpërfshirës të pasojave të mundshme. Thelbi i argumentit qëndron në nocionin se kornizat legjislative në Kosovë vuan nga mangësi të qenësishme, të cilat komprometojnë efikasitetin dhe integritetin e tyre. Para së gjithash, një shqyrtim kritik i vetë procesit legjislativ është imperativ. Formulimi, hartimi dhe miratimi i mëpasshëm i ligjeve kërkon një vëmendje të mundimshme ndaj detajeve, një shqyrtim të këndvështrimeve të ndryshme dhe një vlerësim të plotë të pasojave të mundshme. Mjerisht, është për të ardhur keq të vërehet se ligjet në Kosovë janë hartuar pa ekspertizën, mençurinë dhe largpamësinë e nevojshme, duke shkaktuar kështu një mori mospërputhjesh, kontradiktash dhe paqartësish.

Për më tepër, mungesa e dukshme e mekanizmave të fuqishëm për konsultime publike dhe angazhim me palët e interesuara paraqet një mangësi të dukshme brenda peizazhit legjislativ. Përvojat dhe njohuritë e individëve dhe subjekteve të prekura nga këto ligje janë të domosdoshme për të siguruar përshtatshmërinë, rëndësinë dhe drejtësinë e tyre. Fatkeqësisht, ligjet e Kosovës kanë dështuar të inkorporojnë mjaftueshëm zërat dhe perspektivat e ndryshme të popullatës, duke minuar kështu legjitimitetin e tyre dhe duke gërryer besimin e publikut.

Për më tepër, mungesa e kërkimit të plotë ligjor dhe analizave shkencore gjatë procesit të krijimit të ligjit është një çështje thellësisht shqetësuese. Ligjet duhet të bazohen mbi një bazë të qëndrueshme të provave empirike, kornizave teorike dhe praktikave më të mira. Megjithatë, ligjet në Kosovë ndërtohen në mënyrë të rastësishme, pa rigorozitetin intelektual dhe thellësinë e nevojshme për t’i bërë ballë kontrollit të vëzhgimit. Për të vërtetuar bazat metodologjike dhe shkencore të këtij argumenti, ne mbështetemi në referenca dhe punime shkencore me reputacion që kanë analizuar në mënyrë kritike kornizën legjislative në Kosovë. Një artikull i tillë shkencor, i autorizuar nga Keit Kasemets (2015), i titulluar “Rishikimi i Politikave në Kosovë”, ofron një shqyrtim gjithëpërfshirës të mangësive brenda procesit legjislativ. Duke përdorur këtë referencë shkencore, ne mund të forcojmë më tej argumentin dhe t’u japim besim pretendimeve tona.

Për t’i dhënë ndriçim të mëtejshëm këtij argumenti, le të shqyrtojmë disa shembuj praktikë që sqarojnë përfundimet e hartuara me përpikëri të paraqitura brenda tekstit:

• Ligji për Tregtinë e Jashtme në Kosovë shërben si një ilustrim i qartë i mungesës së konsultimeve me përfaqësues nga sektori i biznesit dhe tregtisë ndërkombëtare, duke rezultuar në një ligj të paqartë dhe të ndërlikuar. Kjo ka krijuar sfida të rëndësishme për sipërmarrësit, duke penguar aftësinë e tyre për të lundruar me besim në peizazhin ligjor dhe duke penguar rritjen e ekonomisë. Nëse ligji do të ishte hartuar me përpikëri, duke marrë parasysh ekspertizën dhe perspektivat e aktorëve përkatës, ai mund të kishte nxitur një mjedis më të favorshëm për tregtinë ndërkombëtare, duke forcuar prosperitetin ekonomik të vendit.
• Ligji për Mbrojtjen e Mjedisit në Kosovë gjithashtu shfaq mangësi në formulimin e tij, pasi nuk arrin t’i trajtojë në mënyrë adekuate sfidat komplekse të paraqitura nga degradimi i mjedisit. Ligjit i mungojnë dispozitat e nevojshme për të luftuar ndotjen, për të mbrojtur burimet natyrore dhe për të zbutur ndryshimet klimatike. Duke neglizhuar përfshirjen e kërkimeve më të fundit shkencore dhe praktikave më të mira ndërkombëtare, ky ligj nuk arrin të përmbushë standardet e përcaktuara nga marrëveshjet globale mjedisore. Rrjedhimisht, qëndrueshmëria mjedisore e Kosovës dhe përkushtimi ndaj kujdestarisë globale mjedisore janë në rrezik.

Një situatë e ngjashme është edhe me legjislacionin sekondar. Rregullorja mbi Kriteret, Standardet dhe Procedurat e Financimit Publik të OJQ-ve është në mospërputhje me standardet dhe parimet juridike. Fillimisht, rregullorja për subvencionimin e OJQ-ve tregohet e pasur me kontradikta dhe vështirësi interpretimi, duke sjellë konfuzion dhe mos qartësi në zbatimin e kërkesave për të marrë subvencione nga Institucionet Publike. Në thelb, kjo rregullore nuk arrin të sigurojë një qasje të qartë dhe konsistence në procedurën e aplikimit për subvencione dhe kriteret e përcaktuara për t’u kualifikuar për mbështetje financiare. Si rezultat, OJQ-të përballet me vështirësi në përpilimin e aplikimeve dhe në vlerësimin e tyre nga institucionet kompetente, duke u bërë të vështirë për to të përfitojnë financime të nevojshme për të zhvilluar veprimtarinë e tyre në mënyrë efektive. Një prej dispozitave tërësisht inkompatible që daton nga kjo rregullore thekson me një qartësi më se të dukshme se mënyra e aplikimit të OJQ-ve te institucionet kompetente duhet të bëhet në formë fizike dhe, po më saktësisht, duke përfshirë një kopje në CD. Megjithëse forma fizike mund të jetë përdorur në të kaluarën, ajo nuk mund të njihet si një zgjidhje në kontekstin e zhvillimit të shpejtë teknologjik që po përjetojmë. Si një shoqëri e avancuar, jemi dëshmitarë të një progresi të shkëlqyer në fushën e teknologjisë, ku aplikimi online është bërë normë. Në të njëjtën mënyrë, imperativi që kërkon një kopje në CD është flagrantisht në kundërshtim me zhvillimet e reja shoqërore dhe teknologjike. Ndër faktet e padiskutueshme është se që nga viti 2019, kompjuterët nuk prodhohen më me kapacitetin për të përdorur CD si një mjet për shpërndarjen e informacionit, duke bërë kështu këtë kërkesë nga rregullorja të zbehtë dhe të papranueshme në kontekstin aktual.

Padyshim, mungesa e dukshme e konsistencës dhe koherencës brenda peizazhit legjislativ të Kosovës shërben si një arsye bindëse për një mori ligjesh që aktualisht i nënshtrohen procesit të mundimshëm të ndryshimeve. Mungesa e një kuadri ligjor të harmonizuar dhe të integruar jo vetëm që pengon zbatimin efektiv të ligjeve, por edhe minon thelbin e vetë shtetit të së drejtës.

Ekzistenca e ligjeve të shumta që kërkojnë ndryshime është një manifestim i qartë i pamjaftueshmërisë dhe jo efikasitetit që përshkon procesin legjislativ, i cili fatkeqësisht nuk arrin të adresojë nevojat dhe realitetet në zhvillim të një shoqërie dinamike. Nevoja e përhershme për ndryshime jo vetëm që ndriçon mangësitë dhe papajtueshmëritë e qenësishme brenda kornizës ligjore, por gjithashtu krijon një sistem ligjor të fragmentuar dhe të shkëputur, i cili nuk është i pajisur mirë për të përmbushur kërkesat e një shoqërie të sofistikuar dhe progresive.

Mungesa e një arkitekture ligjore gjithëpërfshirëse dhe të përpunuar me përpikëri shkakton një rrëmujë të normave, statuteve dhe rregulloreve kontradiktore që pengojnë funksionimin e qetë të shoqërisë. Mungesa e koherencës ligjore pengon interpretimin dhe zbatimin e qartë të ligjeve, duke krijuar kështu konfuzion dhe pasiguri midis qytetarëve, praktikuesve ligjorë dhe autoriteteve. Për më tepër, mungesa e konsistencës dhe koherencës në sistemin ligjor minon parimet themelore të sigurisë juridike, para shikueshmërisë dhe trajtimit të barabartë sipas ligjit, të cilat janë shtylla të domosdoshme të një shoqërie të drejtë.

Në dritën e këtyre argumenteve bindëse, bëhet e domosdoshme që ligj-hartuesit, ligjvënësit dhe autoritetet ligjore të ndërmarrin një rishikim të menduar dhe gjithëpërfshirës të ligjeve ekzistuese, me synimin për të harmonizuar dhe riorganizuar kuadrin ligjor. Duke ndërmarrë një detyrë kaq të vështirë, Kosova mund të hapë rrugën për një sistem ligjor më koherent, konsistent dhe më të fuqishëm që mbështet vlerat e drejtësisë, barazisë dhe sundimit të ligjit, dhe nga ana tjetër, të nxisë përparimin dhe zhvillimin shoqëror.

Duke vlerësuar në mënyrë kritike peizazhin legjislativ dhe duke i vërtetuar pretendimet tona me shembuj konkretë dhe referenca shkencore, ne kemi hedhur dritë mbi mangësitë brenda kuadrit ligjor. Është e domosdoshme që Kosova të rivlerësojë praktikat e saj legjislative, duke përqafuar një qasje gjithëpërfshirëse dhe konsultative që përfshin perspektiva të ndryshme dhe njohuri të ekspertëve. Vetëm përmes përpjekjeve të tilla rigoroze ligjet e Kosovës mund të rifitojnë legjitimitetin e tyre, të mbrojnë në mënyrë efektive të drejtat dhe interesat e qytetarëve të saj dhe të nxisin një shoqëri të drejtë dhe të zhvilluar.