Më 19 nëntor 2018, Carlos Ghosn, CEO i Nissan, u arrestua pasi doli nga avioni i tij i korporatës në Tokio. Autoritetet japoneze e akuzuan penalisht për një sërë keqpërdorimesh financiare në Nissan, duke përfshirë përvetësimin e 5 milionë dollarëve dhe fshehjen e rreth 80 milionë dollarëve të kompensimit të tij gjatë tetë viteve.

Për Ghosn, i cili kishte shpëtuar Nissan nga falimentimi pas mbërritjes në 1999, ishte një rënie e fortë. Ai i ishte bashkuar kompanisë si një i huaj me nënshtetësi braziliane, franceze dhe libaneze, por ishte bërë një nga udhëheqësit më të njohur të biznesit të Japonisë – i mbiquajtur “Z. Fix It” nga një publik adhurues, i njohur në librat komikë manga dhe me medalje nga Perandori Akihito. Pas arrestimit të tij, Ghosn argumentoi se akuzat ishin “të rreme dhe të pabazuara”, të ngritura nga rivalët brenda Nissan. Megjithatë, në vend që të dalë në gjyq, Ghosn punësoi një ish-komando për ta fshehur në një kuti pajisjesh muzikore dhe për ta fluturuar me avion privat në Liban, ku ai mbetet i arratisur.

Saga e Ghosn ishte tronditëse. Si mund ta kishte parashikuar dikush atë që po vinte?

Në një seri studimesh gjatë dekadës së fundit, kolegët dhe unë kemi kërkuar të identifikojmë sjelljet jashtë vendit të punës që parashikojnë prirjen e një ekzekutivi për gabime etike. Nëpërmjet kësaj pune ne kemi identifikuar dy tipare – materializmin dhe prirjen drejt thyerjes së rregullave – që lidhen me aktivitetin e dyshimtë tregtar, gabimet e raportimit financiar dhe marrjen e tepruar të rrezikut. Ne kemi krijuar gjithashtu mënyra të reja për të identifikuar drejtuesit që shfaqin ato sjellje.

Shqyrtimi i sjelljes personale

Rrënjët e këtij hulumtimi shtrihen 20 vjet më parë. Unë isha në shkollë pasuniversitare gjatë skandaleve të korporatave të fillimit të viteve 2000, duke përfshirë ato që njollosi Enron, WorldCom dhe Tyco. Menjëherë pas kësaj, Shtetet e Bashkuara u përgjigjën duke miratuar Aktin Sarbanes-Oxley, i cili rriti mbikëqyrjen e korporatave nga rregullatorët dhe bordet. Megjithatë, vetëm pak vite më vonë, një seri e re skandalesh u shfaq në Wells Fargo, Countrywide dhe firma të tjera. Kompanitë po investonin burime në kontrollet e brendshme dhe rregullatorët po mbështeteshin në ligje të reja për të forcuar mbikëqyrjen, por asnjëra nuk dukej se eliminonte keqbërjet. Fillova të pyes veten: në vend që të fokusohemi te sistemet dhe kontrollet, a duhet të shikojmë më nga afër njerëzit që drejtojnë këto kompani?

Në këtë sfond, u bashkova me dy kolegë, Robert Davidson dhe Abbie Smith, për të eksploruar stilin e jetesës së CEO-ve që udhëhoqën kompanitë, dhe të kapur në skandale. Na shkoi mendja se konsumi i dukshëm mund të lidhej me sjellje të pahijshme. Për shembull, CEO i Tyco, Dennis Kozlowski, shpenzoi 6,000 dollarë për një perde dushi dhe 15,000 dollarë për një tendë për një apartament në Nju Jork; ai më vonë u dënua për 22 akuza penale dhe kreu gjashtë vjet e gjysmë burg.

Thyerja e rregullave

Studiuesit e kriminalistikës kanë zbuluar se njerëzit që shpërfillin edhe rregullat e vogla po komunikojnë në mënyrë delikate se nuk besojnë se kufizimet zbatohen për ta. Me ndihmën e hetuesve privatë, kolegët e mi dhe unë bëmë një kërkim ligjor për më shumë se 1000 drejtues të SHBA-së në industri të ndryshme. Ne zbuluam se 18% e CEO-ve ishin akuzuar për shkelje, duke filluar nga shkeljet e vogla të trafikut deri te drejtimi i automjetit nën ndikimin e alkoolit, prishja e qetësisë, krimet e drogës, sjelljet e pamatura, dhunën në familje dhe sulmet seksuale.

Fillimisht shqyrtuam nëse shkelja e rregullave të atyre drejtuesve të grupit C lidhej me rezultate të ndryshme të korporatës. Filluam me pyetjet më intuitive: A ka më shumë gjasa raportimi mashtrues në një kompani nëse CEO i saj ka një precedent penal? A ka më shumë gjasa që CEO (ose CFO) të përfshihet personalisht në mashtrim nëse ai ose ajo ka një precedent penal? Jo çuditërisht, përgjigja për të dyja pyetjet ishte po.

Materializmi

Ne ishim po aq të interesuar të studionim CEO-t materialistë. Materializmi, siç e përkufizojmë ne, nuk nënkuptohet domosdoshmërisht duke pasur shumë pasuri apo edhe ato të nivelit të lartë; përkundrazi, ajo përfshin kërkimin e zellshëm të pasurisë dhe luksit, pavarësisht nga kostoja për të tjerët.

Identifikimi i materializmit tek CEO-t është një sfidë, sepse shumica e drejtuesve ekzekutivë kanë pasuri të konsiderueshme. Megjithatë, një mënyrë për ta kontrolluar atë është të shihet nëse zotërimet e dikujt janë të tepërta në krahasim me ato të bashkëmoshatarëve dhe fqinjëve. Pas analizave të kujdesshme, ne zgjodhëm tre sjellje përvetësuese – ato për të cilat mund të merrnim të dhëna – si tregues për materializmin: zotërimi i një shtëpie private me vlerë dy herë më shumë se mesatarja në zonë; zotërimi i një makine me vlerë më shumë se 75,000 dollarë (e cila në kohën e studimit tonë përfaqësonte një automjet jashtëzakonisht të nivelit të lartë); dhe zotëron një varkë më shumë se 25 metra të gjatë. Në kampionin tonë të CEO-ve, 58% kishin një ose më shumë nga këta tregues dhe të kualifikuar si materialistë; ne e klasifikuam pjesën e mbetur prej 42% si të kursyer.

Ndërsa puna ime evoluon, shpresoj të ofroj përgjigje më të qarta për pyetje të tilla. Tani për tani, më lejoni të them me vendosmëri se bordet nuk duhet të refuzojnë kandidatët për CEO thjesht për shkak të një shtëpie tepër të vlefshme. Megjithatë, drejtorët duhet t’i shohin këto si shenja paralajmëruese, veçanërisht nëse një shkelje ligjore ka ndodhur kohët e fundit ose në mënyrë të përsëritur. Të dhënat sugjerojnë se rreziku është shumë i madh për t’u injoruar. (Aiyesha Dey/ Harvard Business Review)