Ekziston një pandehme e pranuar botërisht se fillimin e mirëfilltë historik të filozofisë perëndimore mund ta gjejmë në mësimet e Thalesit. Mendimtari i shquar i qytetit të Miletit, konsiderohet se i hodhi hapat nistorë të kësaj disipline mendore, kur pohoi se “uji qëndron në themel të të gjitha gjërave”.

Pra, sipas tij, ky element natyror e përbën origjinën, shkakun fillestar (Arche-n), e të gjitha gjërave, dhe se ato përsëri kthehen në gjendjen e tyre fillestare.

Arsyet se pse ky filozof arriti në këtë konkluzion mund të jenë të ndryshme. Por siç ka pohuar Fridrih Nietzche, në veprën e tij “Filozofët”, ai e meriton epitetin e filozofit të parë pikërisht, kur pohoi se “gjithçka është një dhe e vetme”, sepse në këtë mënyrë “ai për herë të parë kuptoi dhe zgjidhi enigmën metafizike të ndërtimit të botës”. I këtij mendimi është edhe filozofi i njohur gjerman G.W.Hegeli.

Në veprën “Lectures on the History of Philosophy”, kur pohon “se vetëm me Thalesin ne mund të flasim për një fillim të duhur në historinë e filozofisë”. Kurse metafizika, që nga ai nga ai moment nuk ishte asgjë tjetër, pos gjakim për të njohur parimet e para themeltare të botës, apo siç e pat definuar ndryshe Aristoteli këtë aktivitetet të jetës kontemplative, si “protai arhai kai aitiai” e që mund të përkthehet si “fillimet apo shkaqet e para”.

Kjo prirje, ka mbetur e qëndrueshme përgjatë gjithë historisë dy mijëvjeçare të filozofisë perëndimore. Pra deri në çastin, ku sipas Martin Heidegger-it në veprën “The end of Philosofy and the Task of Thingink”, kësaj mënyre të të menduarit i erdhi fundi. Dhe ky fund apo “mundësia ekstreme” e saj erdhi jo më herët se me shfaqjen e Fredrich Nietzche-es dhe Karl Marxit.

Mirëpo, me këtë supozim që fillimet e kësaj tradite duhet t’i gjurmojmë në përpjekën për të njohur themelin metafizik të gjërave, a mos është anashkaluar një tjetër perspektivë teorike po aq e rëndësime dhe vendimtare e filozofisë? Dhe se pikënisjen e kësaj tradite duhet ta kërkojmë te një emër tjetër i kësaj i kësaj periudhe? Pra te Periander-i i Corinth-it, i cili po ashtu i takonte plejadës së “shtatë të urtëve të parë”.

Ekzistojnë pak burime biografike për jetën e këtij filozofi. Sipas Diogenes Laertius në veprën e “Lives and Opinions of Eminent Philosohers”, ky mendimtar kishte pasur një rol aktiv në jetën politike të qytetit të tij. Madje ishte akuzuar edhe për prirje tiranike. Ka të tjerë që i mohojnë këto konstatime. Atij i atribuohen disa sentenca morale, sikurse se “Qetësia është diçka e mirë”, “Përvetësimi është neveritës”, “Demokracia është më e mirë se tirania”, “Kënaqësitë janë transitore, kurse nderi i pavdekshëm” apo “ Ndëshkoj jo vetëm ata që bëjnë keq, por edhe ata që kanë për qëllim ta bëjnë atë”.

Mirëpo për ne, përtej këtyre postulateve etike, ajo që mbetet me rëndësi, është pandehema a tij e njohur, “Meleta to pan” (Take into care benings as a whole), e cila mund të përkthehet si përkujdesje për qeniet në tërësinë e tyre. Dhe kjo sentencë, që është na është tejçuar deri në ditët e sotme si një koral i pavdekshëm, mbase na tregon se në vend të njohjes së asaj që është e përbashkët dhe që i kapërthen të gjitha qeniet në totalitetin e tyre, a nuk është përkujdesja për tërësinë qenieve si “impuls” gjeniun filozofik? Dhe se kjo shtytje “ontologjike” e ka dalluar dhe filozofinë si aktivitet mendor nga disiplinat tjera, sikur se shkencat, mitet dhe religjioni, deri në ditët e sotme. Po ashtu me anë të këtij “kodi” spekulativ ajo e ka trasuar rrugën dhe kuptimin e ekzistencës së mendimtarit, si “specie” e veçantë e “jetës teorike”.

Sepse siç thotë filozofi i cituar me herët, Martin Heidegger në veprën e tij “ Nietzche- The Will to Power as Knowledge and as Metaphysics”, secili “mendimtar është e destinuar ta ketë një mendim të vetëm për qeniet në tërësi. Atij nuk i duhet as fama dhe as impakti për ta arritur dominimin”. Madje, ky tipar e dallon atë nga shkrimtarët edhe shkencëtarët që e kanë shumë e shume mendime, apo ide që mund të konvertohen në ‘realitet’.

Supozimi se fillimin historik të filozofisë, duhet ta kërkojmë pikërisht te thënia e sipërcekur e Perianderi-it, dhe se në anën tjetër, njëra nga detyrat primare të kësaj disipline mbetet përkujdesja (care) për qeniet, merr një domethënie kuptimplote, sidomos kur e konstekstualizojmë me kthesën që sipas Michel Foucalt në veprat “Hermeneutics of the Subject” si dhe “The History of Sexuality, Vol. 3: The Care of the Self”, e kishte inauguruar Sokrati me parimin e njohur “epilemia hauton” apo “cura sui” (The care of the self). Për mendimtarin francez rëndësia e parimit për t’u përkujdesur për veten si dhe të qenit i preokupuar po ashtu me vetën, nuk ka dyshim se ishte hijezuar tradicionalisht, nga parimi tjetër i njohur etik i njohjes së vetevetës “gnothi seauton”.

Mirëpo, vazhdon Foucalt nuk duhet të harrojmë se ky parim në të vërtete ishte kombinuar pikërisht me parimin e përkujdesjes për veten. Prandaj, edhe mund të gjenden në sërë argumentesh se si në kuadër të kulturës antike, këto dy tema qëndronin të lidhura njëra me tjetrën. Për me tepër, edhe kthesa e njohur Sokratike, që thuhet se e kishte “zbritur filozofinë nga qielli në tokë, për ta themeluar atë në qytete, futur në familje, rreth jetës së njeriut dhe mënyrave të shqyrtimit të së mirës dhe së keqes” më shumë mund shihet si përpjekje e mendimtarit antik që ta transformonte filozofinë nga një disiplinë që ka për qëllim përkujdesjen për tërësinë e qenieve në preokupim për veten. E jo vetëm sipas interpretimit të njohur, që thuhet se Sokrati, e konsideronte më të rëndësishme njohjen e vetës se sa njohjen e universit dhe kozmosit.

Atëherë edhe lindjen e filozofisë politike, që siç pohon Leo Strauss-i në veprën e të tij të njohur, “The City and Man” e ka origjinën nga kjo zhvendosje, duhet ta shohim po ashtu si përpjekje që përkujdesja, apo “brenga për veten” të shndërrohet në detyrim politik. Sepse, siç pohon, mendimtari i cituar me herët M.Foucalt, ishte vet Sokrati, ai i cili në bisedë e sipër me Alkibiadin, një i ri ky i rretheve aristokratike të kohës me ambicie politike, e instrukton atë se nuk mund të merret paraprakisht me çështjet politike pa e kultivuar “njohjen e vetvetes” dhe “brengën për veten”. Dhe se ky parim, duhet të jetë imperativ për të gjithë ata që dëshirojnë t’i qeverisin të tjerët, me qëllim që të shndërrohen në shtetarë të mirë.

Por këtu duhet pasur parasysh, se afirmimi i këtij parimi filozofik, nuk mëtonte që t’i mësonte individët vetëm se si t’i ndjekin interesat e tyre të ngushta personale dhe private, por se si me anë të kësaj praktike të themelohej kategoria e “subjektit etik”. Kurse ky subjekt mund të arrihej vetëm falë zhvillimit të atyre aftësive shpirtërore, ku njeriu vetëm pasi të ishte në gjendje ta komandonte veten, mund ta fitonte “legjitimitetin” për t’i komanduar të tjerët. E falë kësaj mënyre të filozofuarit u lind ajo që njihet si sfera “noumenale” e shpirtit në traditën e civilizimit perëndimor. Detyrimi për t’u përkujdesur dhe njohur atë kishin karakter imperativ. Këtë detyrim asgjë nuk e shpreh më mirë se sa vetë fjala “meleta” e cila etimologjikisht e “kishte edhe kuptimin edhe të ushtrimit dhe të mendimit”.

Mirëpo, me vonë për shkak të rënies poliseve greke, shkatërrimit të hapësirave të përbashkëta publike dhe tërheqjes së individëve vetëm brenda unit të tyre privat, kjo praktikë u shndërrua kryesisht në “terapi” personale, ku sigurimi i qetësisë së brendshme të ndarë nga bota e përbashkët e karakterizoi intersimin e rrymave filozofike, sikur se ato; stoike, eipikuriane dhe skeptike. Idealet e njeriut të ditur “wise man” i veçonte aftësia për t’u mos u trazuar brenda shpirtit të tij nga rrethanat e jashtme. Kurse me triumfin e religjionit krishterë, shpëtimi i shpirtit u shndërrua në çështje primare doktrinare teologjike.

Dominimi i kësaj tradite ka qenë vendimtar në historinë e filozofisë deri në ditët e sotme. Mbase, kjo edhe është arsyeja, që filozofi i njohur gjermane Martin Heidegger, veprën e tij “Being and Time” një vend qendror ia kushtoi kategorisë së brengës, “sorge-care”. Ku sipas tij ky atribut duhet të ishte primar per te “qenit në botë me të tjerët” në raport me arsyen. Dhe se “homo cura ka rol më fundamental se sa animale rationale”. Mirëpo, analizimi i opusit filozofik të mendimtarit gjerman, për rendësin e brengës në botën e sotme post-metafizike dhe rolin e filozofisë në këtë drejtim, i tejkalon caqet e këtij shkrimi dhe mbetet të shtjellohet në një vështrim tjetër…