Organizata joqeveritare “Genocide Watch”, me seli në Washington dhe e specializuar në vëzhgimin e shenjave të hershme të gjenocidit, ka paralajmëruar komunitetin ndërkombëtar për një rrezik serioz të kryerjes së gjenocidit në Bosnje dhe Hercegovinë (BeH), nën pretekstin e vetëmbrojtjes.

Bosnja dhe Hercegovina ndodhet përballë një krize të thellë politike, të nxitur nga kërcënimet e presidentit të Republikës Srpska (RS), Milorad Dodik, për shkëputjen e këtij entiteti dhe bashkimin e tij me Serbinë. Retorika e Dodikut ka rikthyer frikën e një konflikti të ri në rajon, të ngjashëm me luftën shkatërruese të viteve 1992–1995, që pasoi shpërbërjen e Jugosllavisë dhe u shënua nga gjenocidi në Srebrenicë, dëbime të dhunshme të qindra mijëra boshnjakëve dhe kroatëve nga territoret nën kontrollin serb, si dhe nga kampet e përqendrimit dhe përdhunimit, që kujtojnë Holokaustin.

Retorika secesioniste dhe kundër-perëndimore e Dodikut nisi pas një konference të përbashkët me presidentin e Serbisë, Aleksandar Vuçiç, në vitin 2023, ku ai bëri thirrje për “bashkimin” e serbëve në Bosnjë dhe Serbi. Në vitin 2024, gjatë tubimit “Srpska te zove” (Srpska të thërret), si kundërpërgjigje ndaj Rezolutës së OKB-së 78/282 që shpall 11 korrikun si Ditën Ndërkombëtare të Përkujtimit të Gjenocidit në Srebrenicë, Dodik deklaroi: “Nuk duam të jetojmë në të njëjtin shtet me ju (boshnjakët) dhe nuk do të jetojmë me ju. Do ta bëjmë ndarjen kur të vijnë kushtet për të.”

Dodik mohon gjenocidin në Srebrenicë, duke e cilësuar atë si një “mit të trilluar”. Mohimi i gjenocidit është vepër penale në BeH dhe konsiderohet si nxitje për gjenocid. Më 22 maj 2025, një gjykatë boshnjake dënoi me dy vjet e gjysmë burg Vojin Pavloviqin, udhëheqës i një organizate joqeveritare nga RS, për nxitje urrejtjeje nëpërmjet mohimit të gjenocidit dhe lavdërimit të kriminelit të dënuar Ratko Mladiq.

Më 26 shkurt 2025, Dodik u dënua për mosrespektim të ndalimit për thirrje për shkëputje nga BeH, një urdhër i dhënë nga përfaqësuesi i lartë Christian Schmidt – funksionar ndërkombëtar që mbikëqyr zbatimin e Marrëveshjes së Dejtonit. Ai u dënua me një vit burg dhe ndalim për gjashtë vjet nga çdo funksion publik. Dodik e hodhi poshtë vendimin si “politik” dhe të motivuar nga “urrejtje racore dhe kombëtare ndaj serbëve”, duke premtuar se nuk do ta zbatojë. Ai ka marrë mbështetje nga presidenti i Serbisë Vuçiç, ai i Rusisë Vladimir Putin dhe kryeministri hungarez Viktor Orbán.

Pas vendimit, parlamenti i RS miratoi një sërë ligjesh që mohojnë autoritetin e institucioneve shtetërore të BeH, përfshirë gjyqësorin dhe prokurorinë. Më 7 mars 2025, Agjencia Shtetërore për Hetim dhe Mbrojtje (SIPA) u urdhërua të largohej nga Banja Luka, qendra administrative e RS. Më 12 mars, Prokuroria e BeH lëshoi urdhër-arrest për Dodikun, i cili e injoroi. Dy ditë më vonë, parlamenti i RS miratoi një projektkushtetutë të re që parashikon krijimin e ushtrisë dhe sistemit të vet gjyqësor. Kushtetuta e re përfshin edhe të drejtën për vetëvendosje dhe shkëputje nga BeH. Dodik urdhëroi krijimin e shërbimit kufitar të RS.

Dodik ka bërë deklarata të shumta fyese dhe raciste ndaj boshnjakëve. Në qershor 2024, për Jerusalem Post, ai deklaroi se Izraeli nuk mund të jetojë me myslimanët dhe se “ashtu si nuk ka pasur bashkëjetesë midis palestinezëve dhe hebrenjve, nuk ka as në Bosnje ndërmjet myslimanëve dhe serbëve.” Në prill 2025, pas një takimi me Vuçiçin, ai akuzoi boshnjakët se po përgatiten për luftë dhe se “ata duan të eliminojnë çdo serb që nuk përputhet me vizionin e tyre”.

Genocide Watch vlerëson se këto deklarata përbëjnë “pasqyrim gjenocidal”, ku akuzohet pala tjetër për plane gjenocidale për të justifikuar një gjenocid të mundshëm në emër të vetëmbrojtjes. Organizata gjithashtu thekson se Dodiku mohon identitetin etnik dhe fetar të boshnjakëve, duke thënë se BeH mund të funksionojë vetëm nëse “boshnjakët kthehen në fenë ortodokse”. Sipas tij, “BeH do të shpërbëhet dhe unë jam i lumtur për këtë.”

Sipas analizës së Genocide Watch, Bosnja dhe Hercegovina aktualisht ndodhet në këto faza të gjenocidit:

Faza 1: Klasifikimi

Faza 3: Diskriminimi

Faza 4: Dehumanizimi

Faza 5: Organizimi

Faza 6: Polarizimi

Faza 7: Përgatitja

Faza 10: Mohimi

Rekomandimet e Genocide Watch:

Milorad Dodik duhet të arrestohet dhe të largohet menjëherë nga posti i presidentit të RS.
Presidenti i ri i RS duhet të angazhohet për ruajtjen e integritetit territorial të BeH.

RS duhet të respektojë vendimet e Gjykatës Kushtetuese të Bosnjës dhe Hercegovinës.

NATO duhet të përgatitet për një konflikt të mundshëm të ri në Bosnje dhe të sigurojë mbështetje të plotë për qeverinë boshnjake.
Genocide Watch bën thirrje për veprim të menjëhershëm ndërkombëtar për të parandaluar përsëritjen e tragjedive të viteve ’90.