“Mbase ju jeni lindur për kohë si kjo”, i drejtohet Mordecai Estherit, mbretëreshës hebraike, e cila do ta shpëtonte nga gjenocidi në “Book of Esther”. Mbase edhe ne u lindëm për këtë kohë.

Unë jam një paqedashëse ndërkombëtare me ngjyrë që jetoj në Oregon – “Rripi i Biblës”, i një prej shteteve më të bardha në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. U linda këtu, fëmijë i një çifti me racë të ndryshme, por që u rrit me nënë pa burrë. U rrita prej një familjeje të dashur të bardhë, ndoqa mësimet në një shkollë të bardhë dhe shkova në një kishë të bardhë në një qytet të bardhësh. Por, atëherë nuk i thoshin “i bardhë” – e quanin “amerikan”.

Të përshtatesh me “Amerikën e bardhë”

Në këtë identitet mishërohej krenaria. Për mua kishte kuptimin e identitetit të fortë dhe të lirë. “Amerika është vendi më i mrekullueshëm në sipërfaqe të dheut”, e kisha dëgjuar sa e sa herë. Dhe këtë e besoja përzemërsisht. Atëherë ky slogan nuk gërshetonte supremacinë – ishte si një bekim, diçka që e ndieni kur flitet për familjen tuaj, për babanë, për një fëmijë që arrin diçka të madhe dhe spektakulare në jetë. Dhe ju ndiheni rehat se jeni afër këtij suksesi. Është krenari që ju mbron.

Njëherësh, bota mua megjithatë po më shihte si amerikane me ngjyrë, dhe nisa ta merrja vesh se diçka nuk po shkonte mirë me mua. Nëna ime zhbirohej me sy si nënë pa burrë, ndryshe prej nënave të tjera. Dhe nuk e mora vesh deri sa u rrita se sa e vështirë ishte të përshtateshe në “Amerikën e bardhë” – që të dëshmohesha si grua e zonja në gjithçka që ndërmerrja. Mësova rrëfime historie që nuk ishin thënë në orët e mësimit të historisë në shkollë, përfshirë kodet e njerëzve me ngjyrë, linçimet dhe Jim Crowin.

Dhe eventualisht kishte një evolucion që ishte nxitur nga mungesa e ndërlidhjes së vlerave dhe identitetit që i kisha mbajtur përherë për zemër – një përplasje e dhimbshme me rezistencën dhe gabimet, por diçka e domosdoshme.

Fajet i ka sistemi?

Shtetet e Bashkuara të Amerikës po përballen tani me një krizë identiteti. Dhe këto copëza rrëfimesh, në çdo skutë të çdo shtëpie amerikane – çdo aspekti të historisë, kulturës, qeverisjes, edukimit, pasurisë dhe pushtetit të vendit. Problemi është sistematik, por nëse flasim për racizëm në “sistem” i bie se po i shfajësojmë njerëzit. Sistemi përbëhet prej njerëzve, individëve të cilët marrin vendime bazuar në vlerat dhe ndjenjat e tyre – bazuar në atë çfarë besojnë se janë.

Çështja e identitetit – personal dhe kulturor – nuk është unike për Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Gjatë shtatë vjetëve të kaluar kam punuar për Kërkim për Terren të Përbashkët, organizata më e madhe e krijimit të paqes në botë. Ndërtuesit lokalë të paqes të kësaj organizate merren me pajtimin pas gjenocidit për t’iu kundërvënë ekstremizmit të dhunshëm e deri te frenimi i krimeve masive. Është ideja që Zechariah e ka jetësuar.

Ndërtimi i paqes është proces që lidhet kryekëput me konfliktin – me zgjidhjen e problemit, e jo me fuqizimin e një individi dhe të grupeve kundërshtuese për t’u përqendruar në qëllime dhe interesa të përbashkëta, e jo me qëndrimet e tyre ndarëse. Puna e parë që bëjnë njerëzit në konflikt është që të demonizojnë “tjetrin”, kështu që ne nisim duke ndihmuar secilën plagë të identifikojë anën më njerëzore të tjetrit. Dhe për të arritur këtë qëllim, gjatë udhëtimeve në Armen, Burundi, Kolumbi, Indonezi, Jordani, Nigeri dhe Tajlandë, trajnimi për ndarje të rrëfimeve dhe mesazheve strategjike ka qenë një përvojë e hatashme për t’ua ndërruar njerëzve mënyrën se si sillen dhe mendojnë për palën tjetër.

“Metoda e tatuazhit”

Gjatë viteve, kam zhvilluar një metodologji për këtë trajnim që e quaj “metoda e tatuazhit”, që në thelb të arrish të mishërohesh me identitetin e audiencën tuaj. Krejt kjo punë bëhet me qëllim që dëgjuesi të shohë anën e përbashkët të rrëfimit të tjetrit me qëllim që të ndiejë se rrëfimi i tjetrit është edhe i tiji. Artisti i tatuazhit nuk ulet dhe të thotë: “Do t’ju bëj sot tatuazh një pëllumb”. Është një proces bashkëpunimi ndërmjet artistit dhe myshteriut.. Dhe pas atij procesi, myshteriu del para miqve dhe ua tregon “tatuazhin tim”. Është i dyve. I përfaqëson ata. Dhe kjo është mënyra se si duhet të ndajmë mesazhe dhe histori të fuqishme lidhur me çështje shoqërore.

Dhe për të arritur këtë qëllim, unë eca këmbë më 2016 përgjatë rrugëve të Jangonit në Birmani, duke parë kasollet dhe shtëpizat që mezi mbaheshin në këmbë krahas ndërtesa të larta e të mirëmbajtura. Vendi i kishte dhënë fund para pesë vjetësh sundimit të ushtrisë dhe qytetarët e tij ndienin njëfarë lirie shpresëdhënëse.

Për herë të parë, ata zgjodhën se çfarë dëshironin të bëheshin – por nuk është punë e lehtë. Janë 135 etni të ndryshme në Birmani. Kujt i takon? Kujt nuk i takon? Është çështje e dorës së dytë, sikur ka treguar edhe gjenocidi i ushtruar ndaj pakicës etnike myslimane rohingya. Të refuzohesh nga një shoqëria vetëm për shkak të identitetit tuaj nënkupton se është çështje e jetës a vdekjes.