Një reflektim personal mbi demokracinë dhe krizat, e bëri kryeministri i Kosovës Albin Kurti, në ligjëratën e mbajtur në Universitetin Brown, në Boston të Massachusetssit.

“Duke i cilësuar Shtetet e Bashkuara të Amerikës si vend të lëvizjeve të mëdha progresive për liritë dhe të drejtat e njeriut, që shpesh burimin e kanë pasur nga studentët dhe universitetet amerikane, kryeministri Kurti ka thënë se edhe rrugëtimi i tij politik ka nisur para njëzet e pesë viteve, si student universiteti nga një padrejtësi që i bëhej popullit të tij në të drejtën për shkollim të dinjitetshëm”, thuhet në njoftimin për media.

Ai ka rikujtuar angazhimin në Unionin Studentor të Universitetit të Prishtinës, fillimin e bashkëpunimit me Adem Demaçin, si përfaqësues i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, arrestimin e tij nga regjimi i Millosheviqit dhe angazhimin politik pas daljes nga burgu, sërish si nevojë e një padrejtësie.

Në vazhdim të fjalës kryeministri Kurti ka shtjelluar idetë udhërrëfyese dhe veprimet e “Lëvizjes Vetëvendosje”, fillimisht si mosbindje civile ndaj pushtetit të mbikëqyrur nga bashkësia ndërkombëtare.

“Nëse ndjenja e padrejtësisë ishte ajo që fillimisht më shtyu drejt aktivizmit politik, ajo që më udhëzon sot si Kryeministër i Republikës së Kosovës është ideali i një shërbyesi të mirë”, ka thënë kryeministri Kurti.

Ai ka thënë se gjatë vitit të kaluar Qeveria është dashur të përballet menjëherë me shumë sfida të vështira, ku përfshihen pasojat e pandemisë COVID-19.

“E megjithatë, pavarësisht gjithë kësaj, ne arritëm të kemi një rritje ekonomike të paprecedentë prej 10.53% gjatë vitit të kaluar, një pjesë e konsiderueshme e së cilës u ushqye nga besimi më i madh i njerëzve ndaj qeverisë sonë”, ka thënë Kurti.

Lidhur me krizat e demokracisë në rajon, kryeministri ka thënë se “sa më demokratike të bëhen shoqëritë e Ballkanit Perëndimor, aq më të mëdha janë shanset për paqe afatgjatë dhe bashkëpunim ndërmjet kombeve në pjesën tonë të botës”.

“Me rrëshqitjen demokratike që po ndodh në sfondin e kërcënimeve kaq të mëdha ekzistenciale si ndryshimi i klimës dhe lufta bërthamore, rreziqet janë shumë të larta që ne të qëndrojmë pa vepruar”, ka thënë ndër të tjera kryeministri Kurti.

Pas përfundimit të fjalës, ka pasuar një interaktivitet pyetjesh e përgjigjesh me studentët dhe publikun e pranishëm në auditoriumin e Universitetit Brown.

Fjala e plotë e kryeministrit Kurti në Universitetin Brown:

Të nderuar anëtarë dhe të ftuar të komunitetit të shquar akademik të Braun,

Zonja dhe zotërinj,

Është nder dhe privilegj të flas me ju sot. Ky vend ka prodhuar disa nga lëvizjet shoqërore më frymëzuese në historinë moderne politike, nga abolicionizmi i shekullit të 19-të dhe feminizmi i hershëm deri në lëvizjen e të drejtave civile të shekullit të 20-të, e deri te lëvizjet e sotme për barazi dhe dinjitet.

Përveç kësaj, shteti juaj i lindjes Rhode Island, njihet gjithashtu për traditën e tij të pavarësisë dhe mospajtimit, ku themeluesi i tij ishte një disident dhe mendimtar i lirë si Roger Williams, i cili u dëbua nga Kolonia e Gjirit të Massachusetss, për mbrojtjen e tij të fuqishme të lirisë së ndërgjegjes.

Edhe më afër shtëpisë, universitetet elitare amerikane si ai juaji kanë qenë shpesh në ballë të ndryshimeve progresive shoqërore. Si dikush që e filloi aktivizmin e tij politik si student universiteti, ky është një vend veçanërisht i përshtatshëm për mua që të them disa fjalë mbi temën e demokracisë dhe krizës.

Unë u nxita në angazhim politik rreth njëzet e pesë vjet më parë nga një ndjenjë e padurueshme e padrejtësisë. Në Kosovën e aparteidit të viteve 1990, ishte e vështirë të jesh qenie njerëzore dhe të mos të të godiste një ndjenjë e thellë indinjate për atë që po ndodhte.

Ndonëse asnjë shqiptar kosovar nuk kishte shumë privilegje në atë kohë, qoftë edhe një shkallë e vogël privilegji relativ e bënte njeriun të ndihej përgjegjës shoqëror. Si student universiteti me një prejardhje të klasës së mesme, ndihesha sikur nuk mund të qëndroja duarkryq dhe të isha ende në gjendje ta shikoja veten në pasqyrë.

Dhe kështu, filloi. . . Fillimisht iu bashkova Unionit Studentor të Universitetit të Prishtinës, organizatës studentore që punonte për t’i dhënë fund diskriminimit të tmerrshëm ndaj studentëve shqiptarë nga regjimi i Sllobodan Millosheviqit.

Menjëherë pas kësaj, u ftova nga i ndjeri Adem Demaçi (ose Baci siç do ta thërrisnim me përzemërsi ne në Kosovë) që t’i bashkohesha si ndihmës në rolin e tij të sapomarrë si përfaqësues politik i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK). Ftesën e pranova me kënaqësi. (Vlen të theksohet këtu se Demaçi po hynte në këtë rol të ri pasi kishte vuajtur tre dënime me burg, të cilat bënë gjithsej 28 vite të kaluara në disa prej burgjeve më të tmerrshme jugosllave).

Ky sulm i parë i imi i kohës së luftës në aktivizmin politik përfundoi me arrestimin tim nga regjimi i Millosheviqit më 27 prill 1999, një muaj pas fushatës ajrore të NATO-s kundër Serbisë.

Pas dy vjet e gjysmë si i burgosur politik, u lirova në dhjetor të vitit 2001. Sapo doli nga burgu i tretë në vitin 1990, Demaçi tha se ishte liruar nga burgu i vogël jugosllav në “burgun e madh” të quajtur Kosovë. Pas lirimit tim nga burgu, në vend të kësaj zbulova se isha liruar në një “spital të madh”. Më dukej sikur “burgu i madh” i Demaçit ishte zëvendësuar me “spitalin e madh”.

Kosova e pasluftës u reduktua në atë që Giorgio Agamben e ka teorizuar si një “gjendje përjashtimi”, një territor i papërcaktuar i drejtuar nga një administratë ndërkombëtare e papërgjegjshme që i trajtonte kosovarët si një bandë pacientësh pa aftësi për vetëvendosje. Edhe një herë, një ndjenjë e padrejtësisë do të më shtynte në veprim politik.

Së bashku me një grup shokësh, disa prej tyre ish të burgosur politikë si unë, në qershor të vitit 2005 themeluam “Lëvizjen Vetëvendosje”. Kur shikoj prapa në disa nga tiparet kryesore të sipërmarrjes sonë politike, dy ide udhërrëfyese më bien në sy si veçanërisht të rëndësishme: (1) veprimi përpara organizimit dhe (2) veprimi reflektues i drejtuar ndaj strukturave që do të transformohen. Më lejoni ta shtjelloj secilin me radhë.

Ne filluam të përfshiheshim në akte të mosbindjes civile përpara se të kishim një organizatë të duhur. Organizimi ishte rezultat kumulativ i veprimeve tona, jo paraardhësi i tyre. Identiteti ynë si grup u farkëtua në veprime kolektive, përmes të cilave ne do t’i vendosnim trupat tanë aty ku ishin fjalët dhe bindjet tona. Veprime të tilla ndonjëherë do të përfshinin shkelje simbolike të ligjit; kjo është vetëm një pjesë e përkufizimit të mosbindjes civile.

Për shembull, ne shkruanim slogane politike në ndërtesat qeveritare ose në makinat e UNMIK-ut. Më e rëndësishmja, ne organizonim edhe protesta masive paqësore, duke deklaruar kështu se nuk jemi pacientë në spital, por agjentë të lirë, të vetëvendosur. Duke vepruar kështu, ne po pretendonim të drejtat themelore civile (siç është e drejta e tubimit paqësor) që ideologjia sunduese e kohës po na i mohonte.

Në këtë drejtim, ne ishim thjesht studentë të mirë të historisë së përpjekjeve çlirimtare në mbarë botën: të drejtat nuk duhen pritur si dhuratë nga zotërinjtë; përkundrazi, ato duhet të merren nga poshtë nga vartësit. Liria duhet kuptuar si çlirim. Ne bëhemi të lirë vetëm duke zgjedhur të veprojmë lirshëm, ose siç tha Imanuel Kant, “ne nuk piqemi drejt lirisë përveçse nëpërmjet përpjekjeve tona (të cilat mund t’i bëjmë vetëm kur jemi të lirë)”.

Duke vënë veprimin përpara organizimit, ne po manifestonim këtë të vërtetë themelore të historisë së transformimeve shoqërore. Një virtyt shtesë i kësaj mënyre të procedimit është se na mbron nga rreziqet e burokracisë. Një organizatë e fortë dhe e ngurtë tenton të mbysë veprimin krijues politik duke e zhvendosur vëmendjen te zyrat dhe shpërndarjen e pushtetit. Si rezultat, në vend që të vendosni veten në veprim (karakteristikë e profesionit të aktivistit politik), ju e vendosni veten në posedim. Një burokrat duhet të mbroj terren dhe të mbaj zyra. Por siç e dinte tashmë Marksi i ri, sa më shumë të kesh, aq më pak je.

Aspekti tjetër i rëndësishëm i mënyrës se si ne i bënim gjërat ishte këmbëngulja për veprim reflektues që synonte strukturat që do të transformoheshin – gjë që nganjëherë njihet me fjalën greke praxis. Theksi këtu bie në “reflektuesen”. Vënia e veprimit përpara organizatës mbart rrezikun e rënies në grackën e aksionizmit – domethënë të veprosh pa mend, vetëm për hir të veprimit. Mënyra e vetme për t’u mbrojtur nga ky ves është duke institucionalizuar një diskutim të plotë dhe vetëkritikë radikale. Kështu, që nga dita e parë, lëvizja jonë u përpoq të krijonte një atmosferë diskutimi dhe hulumtimi kolektiv, në të cilin nuk do të kishte ide të shenjta apo personalitete të pagabueshme.

Nëse veprimi ynë do të ishte i suksesshëm në transformimin e shoqërisë, do të bënim më mirë të siguroheshim që bazohej në arsyetim të shëndoshë. Dhe nuk ka mënyrë më të mirë për ta bërë këtë sesa duke nxitur një frymë kritike të pamëshirshme, duke përfshirë edhe vetëkritikën.

Pra, përpara veprimeve tona ne gjithmonë do të bënim stuhi idesh për propozime, do të argumentonim fuqishëm pro dhe kundër tyre dhe bënim thirrje për votim vetëm në fund, pasi procesi i diskutimit të ishte shteruar plotësisht. Pas veprimeve tona në rrugë, ne mblidheshim për të reflektuar mbi atë që shkoi keq dhe çfarë mund të mësojmë nga përvoja në vazhdim.

Ne u përpoqëm të modelonim procesin tonë ciklik të të nxënit duke vepruar mbi procesin e kërkimit shkencor. Ne do ta trajtonim një ide të re ashtu si shkencëtarët trajtojnë një hipotezë shpjeguese të propozuar rishtazi – domethënë, ne fillimisht do ta nënshtronim atë ndaj një kritike të plotë, pas së cilës, dhe duke supozuar se ideja i mbijetoi shqyrtimit fillestar për koherencë dhe besueshmëri të brendshme, ne do ta testonim vlefshmërinë e jashtme të saj, duke eksperimentuar me të atje në botën publike.

Natyrisht, ndryshe nga eksperimentet shkencore, veprimet tona kishin një dimension të rëndësishëm moral për ta: synonin të shërbenin si mjet që populli kosovar të fitonte një vetëdije kritike për gjendjen e vet. Në këtë kuptim, “eksperimentet” tona ishin edhe ushtrime në pedagogjinë kritike (à la Freire).

Nëse ndjenja e padrejtësisë ishte ajo që fillimisht më shtyu drejt aktivizmit politik, ajo që më udhëzon sot si Kryeministër i Republikës së Kosovës është ideali i një shërbyesi të mirë. Koncepti shërbëtor i lidershipit nënkuptohet nga fjala latine që ne zakonisht e përdorim për t’iu referuar një departamenti qeveritar – d.m.th., ministri. Minister në latinisht do të thotë të shërbesh, që do të thotë se një ministër supozohet të jetë shërbyes.

Nga kjo mund të konkludojmë se përshkrimi i punës sime si kryeministër është të jem kryeshërbëtori i popullit të Kosovës. Më duhet të them se më pëlqen shumë ajo që sugjeron etimologjia latine në këtë rast. Një koncept shërbëtor i lidershipit na kujton se përfaqësimi demokratik nuk duhet të jetë një kontratë tjetërsimi.

Në një demokraci, njerëzit nuk duhet të tjetërsojnë të drejtën e tyre të vetëqeverisjes tek liderët e tyre të zgjedhur, por ta delegojnë atë. Të jesh një i deleguar besnik do të thotë të jesh një shërbyes i mirë. Një udhëheqës shërbyes është i përulur dhe empatik, dëgjon në mënyrë aktive, angazhohet drejtpërdrejt me njerëzit dhe në përgjithësi synon të udhëheqë me shembull. Ndërsa rrënjët e krizave të ndryshme me të cilat përballet njerëzimi sot janë të shumta dhe të ndryshme, më duket se udhëheqja narcisiste dhe autoritare ka të bëjë me gjendjen tonë aktuale globale. Ndoshta, atëherë, bota jonë mund të përdorë një udhëheqje shërbyese.

Gjatë vitit të kaluar në qeverisje, jam përpjekur të realizoj këtë vizion kërkues të lidershipit. Qeverisë sime i është dashur të përballet menjëherë me shumë sfida të vështira, ku përfshihen pasojat e pandemisë COVID-19. E megjithatë, pavarësisht gjithë kësaj, ne arritëm të kemi një rritje ekonomike të paprecedentë prej 10.53% gjatë vitit të kaluar, një pjesë e konsiderueshme e së cilës u ushqye nga besimi më i madh i njerëzve ndaj qeverisë sonë. Një besim i tillë përkthehet në investime më të mëdha, konsum më të madh dhe të ardhura më të mëdha tatimore. Kjo tregon, më duket, se lidershipi shërbyes shpërblehet edhe në terma të prekshëm ekonomikë.

Fitorja jonë dërrmuese elektorale më 14 shkurtit 2021 dëshmoi edhe një herë frymën demokratike të popullit tonë. Besoj se kjo do të kontribuojë në ripërtëritjen e besimit në procesin demokratik jo vetëm në Kosovë, por edhe në mbarë rajonin. Sa më demokratike të bëhen shoqëritë e Ballkanit Perëndimor, aq më të mëdha janë shanset për paqe afatgjatë dhe bashkëpunim ndërmjet kombeve në pjesën tonë të botës.

Në botën e sotme, shumë po ankohen për gjendjen aktuale të politikës ndërkombëtare, dhe me të drejtë. Pikërisht kur bashkëpunimi dhe solidariteti ndërkombëtar janë bërë kaq thelbësore për mbijetesën e qytetërimit njerëzor, duket sikur ne jemi bërë më pak të aftë për të. Megjithatë, për nga natyra krizë është mashtruese. Siç zbulojnë rrënjët greke të fjalës krizë, ajo është një pikë kthese, e mbushur me mundësi. Nëse do ta përdorim mirë apo keq këtë mundësi varet tërësisht nga ne.

Dëshpërimi nuk është një opsion, veçanërisht jo në këtë kohë të prapambetjes demokratike edhe në pjesë të Perëndimit të zhvilluar. Udhëheqësit autoritarë të krahut të djathtë po bashkëpunojnë ngushtë me njëri-tjetrin përtej kufijve ndërkombëtarë. Jo vetëm që ne demokratët duhet të bëjmë të njëjtën gjë, por duhet ta bëjmë edhe më shpesh, dhe shumë më mirë.

Me rrëshqitjen demokratike që po ndodh në sfondin e kërcënimeve kaq të mëdha ekzistenciale si ndryshimi i klimës dhe lufta bërthamore, rreziqet janë shumë të larta që ne të qëndrojmë pa vepruar. Solidariteti ndërkombëtar midis të gjithë atyre që janë të përkushtuar ndaj demokracisë është një domosdoshmëri. Të bashkuar bëjmë ballë; ndërsa të përçarë dështojmë.

Faleminderit për vëmendjen tuaj dhe mezi pres diskutimin tonë.