Cilat janë efeketet praktike ekonomike në Kosovë të rritjes së pagave në sektor publik? Kjo ‘rritje pagash’ tingëllon si një magji politike dhe elektorale, mesiguru. Me gjasë, kulmi i politikanëve të Kosovës është ky. E në këtë rast, 99% e popullatës dhe familjeve nën presion financair, i gëzohen kësaj, nuk ka si të jetë ndryshe. Por në realitet, ky është një akt jo edhe aq i mirë për vendin dhe ekonominë e mirëqenine e qytetarit. Akt qyqar me efekte negative afatgjata në kushtet dhe në bazë të strukturës aktuale ekonomike të dominuar nga importet dhe deficiti gjigantesk.

Liderët janë aty të bëjnë vendime të vështira, por që kanë efekte të mira afatgjate për publikun. Por politikanët e politikave ditore dhe populistë mbase bëjnë cfarë ka dëshirë qytetari nën presion që ata të përfitojnë politikisht. Mbase të i fitojnë 2-3 vota më shumë në kohë zgjedhjesh. Njëherë e zhvlerësojnë fuqinë blerëse përmes inflacionit e pastaj rrisin pagat të thellojnë importin dhe deficitin tregtar. Çfarë politika ekonomike janë këto?

1. Fuqia Blerës, efekti kryesor që sjellë rritja e pagës, ka mundësi të adresohet edhe ndryshe. Me një metodë win-win ku edhe qytetari edhe bizneset fitojnë. Mbi të gjitha, ku sektori privat forcohet dhe ku struktra ekonomike merret parasyesh. Në këtë aspekt, sipas kontekstit socio-ekonomik të Kosovës, rritja e fuqisë blerëse do të duhet të adresohet duke e rritur dhe fuqizuar prodhimin vendor.

Kjo do kishte efekte të ndryshme pozitive. Jo vetëm që qytetarët do të kishin më shumë fuqi blerëse por gjithashtu edhe ekonomia do të përfitonte, rrjedhimisht punësimi, mirëqenia dhe buxheti i shtetit. Me këtë medotë, të rritjes së pagave, efekti është rritja e konsumit dhe respektivisht rritja e importit dhe deficitit edhe ashtu kronik dhe gjigantesk. Më shumë para të djersës së ekonmisë tonë do të humben jashtë vendit përmes humbjeve dhe deficitet tregtar.

Mos te harrojmë ‘ekonominë e kungulleshës’ si shembull në Kosovë. Gjatë kohës kur kemi pasur prodhim vendor, cmimi i kungulleshës ishte rreth 80 cent për kg. Në momentin kur nuk kishte më prodhim dhe furnizim nga vendi, cmimi shkoj brenda pak ditësh në 2.5 e 2.99 euro/kg. Pra fuqia blerëse e kosovarit ka qene shumë më e lartë, apo gati 4x më e lartë me një metodë ku forcohet ekonomia dfhe bizneset e prodhuesi vendor. Në anën tjetër, me metodën e rritjes së pagave pa e rritur e fuqizuar prodhuesin dhe biznesin vendor kemi parë se si importet e mallrave janë thujase dyfishuar për 3-4 vitet e fundit duke krijuar rreth 5miliardë euro deficit në vit.

2. Rritja e pagave do të rrit barrën e pagave publike tek struktura e GDP dhe do të shtojë presionin në sektorin privat edhe ashtu i gjunjëzuar. Aktualisht Kosova ishte diku në mesatare të barrës së pagave për GDP në rajon. Në vitin 2024 mesatarja e rajonit ishte rreth 8.9%, derisa Kosova qëndronte në 8.2%. Shqipëria ishte nën 5%. Ndërsa me rritjen e pagave tash, Kosova do e kaloj mesatarën e rajonit dhe do të jetë një nda vendet që më së shumti e vendosë barrën e pagave publike në ekonomi. Andaj, pagat publike nuk duhet të rriten pa u rritur ekonomia në përgjithësi. Nuk duhet të shtohet barra për biznese dhe qytetarët të cilët i paguajnë këto paga me taksat e tyre.
3. Qeveritë dhe partitë politike duhet të fokusohen tek reformat e administratës publike dhe qeveritare. Një metodë tjetër shumë e preferuar në rastin e Kosovës është të reformohet dhe rritet efikacisteti i administratës dhe qeverisë. Të digjitalizohen shërbimet. Të krijohen programe për transferim të sektorit publik në tregun e punës në sektor privat. E duke e zvogëluar numrin e shërbyesëve, të rriten pagat pa pasur një ndikim në ekonomi dhe barrën financiare për ekonominë dhe bizneset.
4. Ironia më e madhe është që vetëm rreth 1/4 nga të gjithë punonjësistë në Kosovë do të përfitojnë nga kjo rritje. Numri më i madh i puntorëve dhe nga ku familjet kosovare marrin të ardhura vjen nga sektori privat. Këto paga po rriten vetëm për sektorin publik. Rrjedhimisht, diskrepanca apo hendeku mes sektorit publik, që janë vetëm rreth 21% dhe sektorit privat, që janë shumica apo rreth 79% po rritet. Derisas në sektor privat do të kemi një mesatare rreth 500euro për pagë, në sektor publik do të kemi mbase vlerën mbi 800 euro (ndoshta rreth 850euro). Kështu, rreth 90,000 persona nga 425,000 do të përfitojnë shumë në kuriz të atyre 335,000 që do të punojnë dhe pagujnë për pagat e pakicës. Kështu liderët politik dhe qeveritarë duke jau marrur taksat dhe parat shumicës po ju rrisin në formë asimetrike një pakice pagat, por pa e rritur ekonominë proporcionalisht.
5. Ironia ndoshta më e madhe është fakti se gjatë mandatit aktual qeverisës ka pasur një inflacion të lartë. Dmth fuqia blerëse fillimisht është zhvlerësuar dramatikisht. Kemi pasur rritje të cmimeve deri 70% në disa produkte esenciale nga viti 2020 në 2023. E kështu, njëherë me politikat ekonomike janë rritje e zhvlerësuar fuqia blerëse e qytetarëve. E tash me rritje pagash, po tentohet të rritet fuqia blerëse, por pa e rritur ekonominë. Rrjedhimisht, po rritet importi dhe deficiti, po rrjedhin më shumë para jashtë vendit. Aktualisht, gjysma e ekonomisë, apo rreth 50% na rrjedhin para jashtë vendit nga humbjet tregtare të mallrave apo importeve. Në vend se të forcohen dhe fuqizon prodhesit dhe bizneset vendore, që të ndalet kjo rrjedhje, po rriten pagat që e rrisin edhe më shumë importin. Ironikisht, edhe inflacioni mund të rritet nëse rriten pagat dhe kërkesa po jo edhe furnizmi apo imputi ekonomik.

….
Kështu, politika për interesa elektorale, pa ndonjë shqetësim të madh po e dëmton ekonominë dhe qytetarin duke aplikuar politika ekonomike të papërshtatshmë për kontekstin dhe strukturën ekonomike të Kosovës. Qytetarët dhe 99% të popullatës nuk kanë mundësi të i kuptojnë këto efekte dhe dinamike se kjo nuk është punë e tyre e specializuar.

E cka e bënë edhe më të rënd gjendjen, në vend se opozita të bëhet e matur dhe shfrytëzoj rastin të ndihmoj dhe ruaj ekonominë dhe shumicën absolute të punëtorëve në tregun e punës, ata po garojnë me qeverinë se kush i rritë pagat më shumë. Në njëfar mënyrë, po garojnë kush është më i paskrupullt.

Në këtë anarki politike, partitë që e quajnë vehtën parti të krahut të djathtë po garojnë me qeverinë e majtë si me dëmtu sektorin privat dhe ekonominë. Si me i rritë pagat e sektorit publik në dëm të sektorit privat. Këtu vetëm logjikë ekonomike nuk ka. Ka vendime politike me efekte elektorale por me pasoja të vështira afatgjate për një ekonomi edhe ashtu të rënduar nga politikat e majta.

Nëse dëshiton të i rrisësh pagat, atëherë rrite ekonominë dhe zhvillo politikat e duhura pozitive që ekonomia të rrisë pagat në sektorin privat që përbënë 3/4 e tregut të punës nga ku përfitojnë ekonomimtë familjare. Kështu, secili mund të bëjë, të rris pagat me para të huaja pa bërë anjë veprim paraprak për të rritur proporcionalisht ekonominë.