Mijëra njerëz u mblodhën në qytetin lindor boshnjak, Srebrenicë, të hënën për të shënuar 27-vjetorin e gjenocidit të vetëm të njohur në Evropë që nga Holokausti dhe morën pjesë në funeralin e 50 viktimave të identifikuara së fundmi.

Ndërsa vajtuesit nga e gjithë Bosnja dhe bota po mbërrinin në Srebrenicë, familjet e viktimave po përgatiteshin të rivarrosnin të dashurit e tyre dhe ndoshta të gjenin ndonjë përfundim pas kërkimit prej dekadash për eshtrat e tyre në varrezat masive të shpërndara nëpër qytet.

Idriz Mustafic ishte në Srebrenicë për të varrosur eshtrat e pjesshme të djalit të tij, Salimit, i cili ishte vetëm 16 vjeç kur u vra në masakrën e korrikut 1995, së bashku me mijëra burra dhe djem të tjerë nga grupi etnik boshnjak, i cili është kryesisht mysliman.

“U vra edhe djali im i madh, Enisi, ne e varrosëm në vitin 2005. Tani po e varros Salimin”, tha Mustafiç.

“Ekspertët mjekoligjorë nuk e kanë gjetur kafkën e tij, por gruaja ime u sëmur nga kanceri dhe iu desh të operohej, thjesht nuk mund të prisnim më të varrosnim eshtrat që gjetëm, që të paktën të dinim se ku janë varret e tyre”, ai shtoi.

Vrasjet e Srebrenicës ishin kreshendo e përgjakshme e luftës së Bosnjës 1992-95, e cila erdhi pasi shpërbërja e Jugosllavisë nxori pasionet nacionaliste dhe ambiciet territoriale që i vendosën serbët e Bosnjës kundër dy fraksioneve të tjera kryesore etnike të vendit – kroatët dhe boshnjakët.

Në korrik 1995, të paktën tetëmijë meshkuj boshnjakë nga Srebrenica u ndanë nga trupat serbe nga gratë, nënat dhe motrat e tyre, u ndoqën nëpër pyje rreth qytetit lindor dhe u vranë nga ato forca.

Autorët i futën trupat e viktimave të tyre në varre masive të bëra me ngut, të cilat më vonë i gërmuan me buldozerë dhe i shpërndanë në vende të tjera varrimi për të fshehur provat e krimit. Gjatë procesit, mbetjet gjysmë të dekompozuara u copëtuan nga buldozerët, kështu që pjesët e trupit janë ende duke u gjetur në varrezat masive rreth Srebrenicës dhe duke u bashkuar dhe identifikuar përmes analizës së ADN-së.

Kur eshtrat identifikohen, ato u kthehen të afërmve të tyre dhe rivarrosen në qendrën përkujtimore dhe varrezat e Potoçarit, pak jashtë Srebrenicës, çdo 11 korrik – përvjetorin e ditës së fillimit të vrasjes në 1995.

Mana Ademovic, e cila humbi burrin e saj dhe shumë të afërm të tjerë meshkuj në masakër, ishte mes atyre që ndoqën ceremonitë përkujtimore në Srebrenicë të hënën. Ademovic gjeti eshtrat e pjesshme të burrit të saj dhe e rivarrosi vite më parë, por tha se ajo duhet të jetë në Srebrenicë çdo 11 korrik.

Deri më tani, eshtrat e më shumë se gjashtëmijë e 600 njerëzve janë gjetur dhe varrosur në varreza.

Në dy vitet e mëparshme, për shkak të pandemisë COVID-19, vetëm një numër relativisht i vogël i të mbijetuarve u lejuan të merrnin pjesë në shërbimin vjetor përkujtimor dhe funeralin kolektiv të viktimave në Srebrenicë. Por me heqjen e kufizimeve, dhjetëra mijëra pritet të marrin pjesë këtë vit, duke përfshirë shumë diplomatë dhe personalitete ndërkombëtare.