Për shumë vende në Evropën Lindore dhe Ballkanin Perëndimor dilemat për të marrë vaksinat kundër COVID-19 janë krahasuar me ato që ekzistonin gjatë Luftës së Ftohtë.

Qeverive në zonë u janë paraqitur pyetjet: Cila vaksinë është më e mira? Cila mund të jetë në dispozicion shpejt? A rrezikojnë të dëmtojnë marrëdhëniet me Perëndimin nëse i kërkojnë Rusisë doza të vaksinave?

“Ajo që më pëlqen në lidhje me Luftën e Ftohtë janë pasojat më të thella ideologjike, sepse unë mendoj se diplomacia e vaksinave ka të bëjë me vlera më shumë sesa vaksinat”, tha për euronews, Allison Carragher, studiuese në Carnegie Europe.

Specialistja e Ballkanit Perëndimor dhe vendeve të ish-Jugosllavisë e sheh këtë zgjedhje si një “përplasje e dy sistemeve të vlerave”, me vaksinat kineze dhe ruse në njërën anë dhe vaksinat perëndimore në të tjetrën, transmeton Telegrafi.

“Nuk ka të bëjë vetëm me fuqinë e butë ose vullnetin e mirë gjeopolitik, por ka të bëjë me atë se cilat janë vlerat që qëndrojnë në themel të këtyre programeve të vaksinave”, shtoi ajo.

Disa nga çështjet e mëdha që këto vende Lindore duhet të marrin në konsideratë janë transparenca, shkëmbimi i të dhënave, përfshirja e sektorit privat dhe besueshmëria në rregullator, sipas Carragher.

Por tani, ekziston një spektër më i gjerë i aktorëve kryesorë sesa kishte gjatë Luftës së Ftohtë, me disa vende që iu drejtuan Kinës, thekson Joanna Hosa, zv.drejtoreshë e “Wider Europe Programme” në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet e Jashtme.

Ajo pajtohet që vendet në zonë preferojnë qartë vaksinat nga aleatët e tyre politikë, por shtoi se efikasiteti i vaksinave është gjithashtu një dimension i rëndësishëm.

Dilema ruse – Provat shkencore kanë rëndësi këtu

Rusia ishte e para në garën e vaksinave kundër COVID-19, duke deklaruar se kishte regjistruar një vaksinim në muajin gusht 2020, por shumë shkencëtarë në vend dhe jashtë vendit vunë në dyshim vendimin për ta bërë atë të disponueshëm për përdorim para provave të Fazës 3, të cilat normalisht zgjasin disa muaj dhe përfshijnë mijëra njerëz.

“Kështu iu përgjigjen shtetet perëndimore Rusisë,” shpjegoi Hosa, duke shtuar se kjo është arsyeja pse shumë vende “preferuan vaksinat perëndimore në fillim … sepse provat shkencore kanë rëndësi këtu”.

Por kur disa shtete në Evropën Lindore dhe Ballkanin Perëndimor panë se rusët dhe vaksinat kineze ishin më të lehta për tu marrë, ata filluan të ndryshojnë mendje, shtoi ajo

Në të vërtetë, edhe disa vende të Bashkimit Evropian kanë kërkuar Sputnik V të miratohet nga rregullatori i ilaçeve të bllokut, me Hungarinë dhe Sllovakinë që tashmë marrin doza.

“Gjermania gjithashtu ka konsideruar prodhimin e vaksinave Sputnik V, duke përsëritur se është në interesin e të gjithëve që të ketë sa më shumë njerëz të vaksinuar në Evropë dhe rreth Evropës”, tha Hosa dhe më 9 mars, Dhoma e Tregtisë italo-ruse njoftoi se i pari do të prodhojë Sputnik V nga korriku.
Por, pa marrë parasysh se sa e tmerrshme është nevoja për vaksina, disa ish-shtete Sovjetike nuk kanë qenë në gjendje të shikojnë grindjet e së kaluarës me Moskën, çuditërisht Ukraina.

“Ukraina nuk do të dëshironte të ishte e varur nga armiku i saj – këto vende janë në luftë dhe situata është aq emocionuese dhe nivelet e besimit janë kaq të ulëta, të paktën nga pala e Ukrainës”, shpjegoi Hosa, duke thënë se Kyiv kishte shkuar si për sa i përket legjislacionit kundër vaksinës ruse në mënyrë që vetëm blerja e goditjes është e paligjshme.

Kishte një peticion për të shkuar kundër vaksinës ruse “sepse shihet si një kërcënim i sigurisë kombëtare”, shtoi ajo.

Lufta ruso-gjeorgjiane është gjithashtu e freskët në mendjet e gjeorgjianëve, sipas ekspertit, “kështu që emocionet e tyre janë gjithashtu shumë të larta”, gjë që i bën ata më shumë të ngjarë të shëndoshen për vaksinat kineze, ose të paktën vetëm një përqindje e vogël e përgjithshme e marrjes së Sputnik V.

Në anën tjetër të medaljes, Bjellorusia i ka mirëpritur vaksinat Sputnik V me krahë të hapura, sepse “ata në të vërtetë nuk kanë asgjë për të humbur, pasi ata nuk po kërkojnë vërtet BE-së ose ndonjë vend tjetër dhe presidenti Aleksandar Lukashenko po vë bast për Rusinë” .

Donacionet ndërmjet vendeve – ‘duhet të jetë’ politik

Marrëdhëniet gjeopolitike midis vendeve janë gjithashtu në lojë kur bëhet fjalë për kombet që dhurojnë doza për ata në nevojë.

Serbia është mbajtur si një nga vaksinuesit kryesorë në botë, me qeverinë duke thënë se sigurimi i goditjeve nuk ishte një çështje politike.

Presidenti Aleksandar Vuçiq kohët e fundit i tha Euronews se “disa vaksina që vinin nga Lindja ishin edhe më të sigurta se ato që morëm nga Perëndimi”, duke shtuar “por të gjitha ishin të shkëlqyera”.

Megjithatë, gërmoni pak më thellë dhe Carragher thotë se “duhet të jetë” politike.

“A po shpëton ai (Vuçiq) jetë me vaksina? Po, ka shumë të ngjarë dhe askush nuk e kundërshton atë, por ka implikime politike. Ne jetojmë në një botë të vërtetë politike, kështu që ju duhet të shikoni të gjitha implikimet”, tha ajo.

Ekspertja e Ballkanit Perëndimor thotë se presidenti serb ka dhënë një klasë “mjeshtërore” në diplomacinë e vaksinave, duke punuar me Evropën, SHBA-në, Kinë dhe Rusinë dhe duke e përdorur atë edhe politikisht.

Ai ka dhuruar vaksina brenda rajonit veçanërisht për Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Bosnjën – duke filluar nga pala me shumicë serbe, por më pas të dy entitetet – si dhe duke dërguar vaksina për popullatën serbe në Kosovë.

“Ekziston një komponent etnik, ekziston një komponent politik”, shpjegoi Carragher, “dhe Kryeministri i Serbisë i ka lidhur këto dhurime vaksinash me integrimin më të madh rajonal, i cili nga ana e tij është një deklaratë shumë e përgjithshme, por Aleksandar Vuçiq është gjithashtu udhëheqësit rajonalë në krye të këtij projekti dhe propozimi mini bashkëpunimi rajonal Shengen, për të cilin disa nga vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor mbeten shumë skeptikë”.

Nga ana tjetër, Hosa thotë se nuk ka kaluar pa u vënë re që Serbia ka “luajtur disa lojëra gjeopolitike brenda vendit të tyre” duke punuar me Kinën dhe Rusinë ndërsa ishte kandidate për anëtarësim në BE, e cila mund të çonte në shqetësime se ku vendi me të vërtetë po shkon gjeopolitikisht – në krahët e Brukselit, Moskës ose Pekinit.

Katastrofa e marrëdhënieve të Bashkimit Evropian me Ballkanin Perëndimor

Skema e vaksinimit e Komisionit Evropian ka qenë nën shumë kritika për përhapjen e saj të ngadaltë.

Për këtë arsye, Hosa nuk mendon se vendimet e disa qeverive të Evropës Lindore për të shkuar vetëm jashtë udhëzimeve të EMA-s do të ndikojnë negativisht në pozitën e tyre në bllok ose pranimin në union.

Në Ballkanin Perëndimor, shumë vende nuk kualifikoheshin për COVAX – struktura për të koordinuar blerjet e goditjeve globale për të siguruar që vendet e varfra të mos ishin me çmim nga gara e vaksinave – kështu që ishin të varura nga dërgesat e BE.

“Shqipëria dhe Mali i Zi ishin të palëkundur në qëndrimin me Perëndimin, duke kërkuar nga BE-ja që të jenë më serioze ose të përkushtuar”, tha ajo.

“Ndërsa një vend si Serbia ka qenë plotësisht e gatshme të punojë me këdo që mund t’i shërbejë më mirë axhendës së tij të brendshme”, tha Hosa.

Ajo mendon se rajoni i Ballkanit Perëndimor është mënjanuar në mënyrë të përsëritur në rrugën drejt BE-së dhe pandemia ka shërbyer vetëm për të përkeqësuar “ndjenjën se ato janë harruar”, jo vetëm për sa i përket diplomacisë së vaksinave, por edhe shpenzimeve të mëdha fiskale për të mbajtur ekonomitë në këmbë, transmeton Telegrafi.

“BE-ja nuk ishte e para që mori vaksinat në shumicën e këtyre vendeve dhe ndërsa është një numër shumë i vogël për të cilin po flasim që vijnë nga vende të tjera, simbolika ka rëndësi”, shpjegoi Carragher.

Hosa thotë se ajo është “optimiste me kujdes” për skemën e BE-së në Evropën Lindore dhe Ballkanin Perëndimor pasi blloku ka blerë kaq shumë doza, por thotë se ajo do të dëshironte të shihte premtime konkrete, veçanërisht kur bëhet fjalë për lagjen Lindore, e cila ka “akoma nuk i është kushtuar shumë vëmendje”.

Carragher shton se zgjedhja se kush të blejë vaksinat nuk është i vetmi vendim që mund të ndikojë në vendet afatgjata.

“Kjo nuk ka të bëjë vetëm me atë se kush do të sigurojë vaksinën këtë vit”, tha ajo. “Nëse jeni duke u bërë prodhues i një vaksine kineze ose ruse, kjo është një partneritet afatgjatë – a ka ndonjë varg tjetër të nënkuptuar ose të qartë të lidhur me disa nga ajo diplomaci vaksinash që ende nuk janë zbuluar?”

Ndërsa të dy ekspertët mendojnë se gjeopolitika ka luajtur një rol në blerjen e vaksinave në Lindje, Carragher shton se kjo nuk ishte e vetmja konsideratë për vendet që po përballen me një sëmundje vdekjeprurëse.