E ndërsa qeveria e Shqipëria ka vendosur që të krijojë një ligj që kufizon lirinë e shprehjes, alarmi vjen nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Është “Think-tanku” i njohur për opinionet e tij për politikën e jashtme amerikane, Atlantic Council, i cili është i shqetësuar nga ndërhyrjet e aktorëve të jashtëm në Ballkanin Perëndimor. Një nga këta aktorë është Rusia. Studimi i përgatitur nga studiuesi Dimitar Bechev, thekson rolin primar që ka një media e lirë në luftën kundër ndikimeve të aktorëve të huaj në rajon.

Interesat strategjikë dhe mjetet e ndikimit të Rusisë në Ballkanin Perëndimor

Vitet e fundit, Rusia është bërë shumë e dukshme në Ballkan. Siç transmeton “Shekulli”, përpjekjet e saj në rajon nxisin perceptimin e rajonit si një fushë beteje gjeopolitike, me Turqinë, Kinën, dhe madje edhe monarkitë e Gjirit të cilat paraqesin një sfidë për Perëndimin. Rusia dallon nga lista. Për dallim nga lojtarët e tjerë të jashtëm, Moska ka përqafuar me gjithë zemër rolin e aktorit që vepron kundër interesave perëndimore.

Moska kundërshton me forcë vendet e ish-Jugosllavisë që hyjnë në NATO dhe nuk është as mik i Bashkimit Europian (BE), edhe pse qëndrimi i saj për zgjerimin e tij mbetet i paqartë. Rusia është gjithashtu unike për sa i përket gamës së aftësive që ajo sjell. Mjetet e tij përfshin fuqinë e fortë ushtarake, instrumentet ekonomike – veçanërisht në lidhje me sektorin e energjisë – elementë të asaj që analistët e përcaktojnë si “fuqi të mprehtë” (p.sh. dezinformim dhe përçarje), si dhe një shkallë tërheqjeje kulturore ose “fuqi të butë” të rrënjosur në fenë dhe historinë me një numër kombesh sllave të Jugut.

Megjithëse mbetet mjaft pas BE-së dhe NATO-s, Rusia ka provuar se është një aktor gjithnjë e më me ndikim në rajon. Strategjia e Rusisë Ballkani Perëndimor është një pjesë e strategjisë së Rusisë për të vendosur veten si një lojtar të nivelit të parë në çështjet e sigurisë europiane, së bashku me shtetet e tjera të mëdha si Gjermania, Franca dhe Mbretëria e Bashkuar. Që prej luftërave jugosllave të viteve 1990, rajoni ka qenë në pararojë të debateve për çështje kritike siç janë marrëdhëniet transatlantike, politika e sigurisë dhe mbrojtja e BE-së dhe zgjerimi i NATO-s. Të kesh një terren në Ballkan do të thotë të kesh një fjalim për ato çështje strategjike, të cilat janë me pasojë të drejtpërdrejtë për Rusinë.

Moska drejtohet nga gjeopolitika, me shqetësime të tjera siç janë interesat ekonomike ose lidhjet historike me sllavët e Jugut ose kombet e tjera ortodokse që luajnë një rol dytësor. Ai e sheh Ballkanin si një periferi të prekshme të Europës, ku Rusia mund të ndërtojë një terren, të rekrutojë mbështetës dhe, në fund të fundit, të maksimizojë levën e saj përballë Perëndimit. Nuk ka dyshim se Europa Juglindore qëndron shumë larg asaj që Rusia e konsideron sferën e saj të privilegjuar të interesit gjeopolitik. Në aspektin ekonomik, shoqëror dhe gjithashtu thjesht gjeografik, ish republikat jugosllave dhe Shqipëria ecin drejt perëndimit. Mundësia e vetme e Rusisë është të veprojë në një mënyrë obstruksioniste për të minuar BE dhe NATO, duke shfrytëzuar dobësitë e veta të Ballkanit, qoftë përmes mosmarrëveshjeve të nxitura nga nacionalizmi të trashëguara nga vitet 1990, korrupsioni i përhapur dhe kapja e shtetit, apo mosbesimi i qytetarëve në institucionet publike. Në vend që të tërheqë Ballkanin Perëndimor në orbitën e vet, një ushtrim i kushtueshëm për një komb, prodhimi i brendshëm bruto i të cilit (PBB) është i krahasueshëm me atë të Spanjës, Rusia po kërkon leva në rajonin që më pas mund ti zbatoj në BE dhe Shtetet e Bashkuara.

Ndikimi në Serbi, Bosnje dhe Hercegovinë, Mal i Zi, apo gjetkë është një levë në garën strategjike të Rusisë me fuqitë perëndimore. Nga këndvështrimi i Moskës, fuqia e projektimit në Ballkan është e barabartë për t’i dhënë Perëndimit një shije të ilaçit të vet. Nëse Europianët dhe Amerikanët janë duke u përzier në oborrin e shtëpisë së saj – Moldavia, Ukraina, Gjeorgjia, ose ndonjë pjesë tjetër e saj “afër vendit”, Rusia ka të drejtë të bëjë të njëjtën gjë. Perceptimi që Shtetet e Bashkuara poshtëruan Moskën gjatë krizës së Kosovës në 1999 është gjithashtu në lojë, duke justifikuar angazhimin me rajonin si një mjet për të korrigjuar gabimet e së kaluarës. Kthimi i ashtuquajtur i Rusisë në Ballkan, në asnjë masë të vogël që ndodh përmes ftesës nga zyrtarët lokalë, nuk do t’i kthejë Perëndimit arrogancën e vet. Së fundmi, përfshirja aktive në rajon nënvizon rolin e Rusisë në sigurinë europiane, veçanërisht në çështje të spikatura dhe të politizuara siç janë zgjerimi i NATO-s, bisedimet midis Serbisë dhe Kosovës, apo situatës në Bosnjë dhe Hercegovinë. Kjo i jep Moskës statusin e lakmuar të një pushteti të nivelit të lartë, interesat dhe rrjetet e të cilit përhapen shumë e gjerë në kontinentin e vjetër dhe më gjerë. Rusia mund të shfrytëzojë burimet e pakta për të arritur një shlyerje maksimale, qoftë fitime diplomatike apo tregtare, apo thjesht konfirmim të statusit të Moskës si një aktor i domosdoshëm ndërkombëtar. Duke mos qenë i detyruar nga ndonjë ideologji apo aspirata normative, siç ishte rasti me paraardhësit e saj Sovjetik, i jep Rusisë së sotme gjithashtu një avantazh.

Mjetet që mund të përdorë Moska

Për të arritur objektivat e saj, Rusia përdor detyrimin dhe përmbysjen. Si rregull, shtrëngimi përmes mjeteve ushtarake ka një rëndësi më të vogël për Ballkanin Perëndimor sesa për rajone të tjera të ekspozuara ndaj Rusisë. Në të njëjtën kohë, shtrëngimi i butë varet nga përçarja dhe Rusia përdor shumë instrumente të ndryshëm për të pohuar interesin e saj: fuqi e fortë ushtarake, manipulim i lidhjeve ekonomike, ndërhyrje në punët e brendshme të vendeve të tjera dhe fushata informacioni të synuara për të ndikuar në opinionin publik. Ndërhyrja në politikën e brendshme është shumë e rrallë. Një rast në pikëpyetje do të ishte mbështetja që Rusia u ka dhënë aktivistëve nacionalistë në vendet pro-BE dhe NATO si Mali i Zi dhe Maqedonia e Veriut. Aksioni paqësor politik (demonstrata antiqeveritare) mund të përhapet në dhunë. Shembuj të tjerë të shtrëngimit të butë, të praktikuar në hapësirën post-sovjetike dhe në Ballkan, përfshijnë embargot tregtare dhe sulmet në internet.

Bashkë-udhëheqja është instrumenti i zgjedhur i Rusisë në Ballkanin Perëndimor. Moska ka ndërtuar partneritete dhe aleanca me mbajtësit e pushtetit lokal në Serbi dhe Republikën Srpska të Bosnje-Hercegovinës. Motivimet për të zgjedhur për të punuar me shtetin rus, ose përfaqësuesit e tij dhe nënkontraktorët, ndryshojnë; disa përfitojnë nga përfitimi i drejtpërdrejtë monetar në formën e qirasë, të tjerët përfitojnë në drejtim të administrimit të balancës ndër-shtetërore të pushtetit në nivelin rajonal ose vendas. Kështu, Serbia është rreshtuar me Rusinë për të maksimizuar ndikimin e saj mbi çështjen e Kosovës, por edhe për shkak se qeveritë e njëpasnjëshme u përpoqën të nxirrnin përfitime nga investimet dhe lidhjet e biznesit, pa dyshim duke përfshirë edhe pagesa anësore. Rusia ka provuar gjithashtu një aleat të domosdoshëm për Milorad Dodik në përpjekjen për të konsoliduar kontrollin e tij mbi Republikën Srpska dhe t’i rezistojë presionit nga Perëndimi, nga partitë kryesore boshnjake që favorizojnë një centralizim më të madh të Bosnjës dhe Hercegovinës, dhe nga kundërshtimi në entitetin me shumicë serbe .

Subversioni ilustrohet nga taktika të tilla si (fushata) informuese dhe mbështetje të hapur ose të fshehtë për aktorët radikalë ant-perëndimorë (partitë dhe shoqatat qytetare). Në Ballkanin Perëndimor, shembulli më i mirë jepet nga përpjekjet për të bllokuar hyrjen në NATO nga Mali i Zi (në 2015–16) dhe Maqedoninë e Veriut (në 2017–18). Në të dy rastet, Moska financoi krizat e brendshme për të penguar zgjerimin e NATO-s. Një përfitim i subversionit është kostoja e ulët e tij. Rusia nuk ka një plan afatgjatë për Ballkanin, përveç pengimit të Perëndimit, dhe nuk është i gatshëm të shpenzojë burime të pakta ekonomike dhe ushtarake dhe të drejtojë rreziqe, siç është një konfrontim i drejtpërdrejtë me NATO-n. Ajo që bën në vend të kësaj është të shfrytëzosh dobësitë dhe pikat e verbër në politikën perëndimore për të pretenduar një status të barabartë dhe ndoshta të gjenerosh një levë që mund të përdoret si një levë negociuesi strategjik me Shtetet e Bashkuara dhe Europën. Në të vërtetë, ndikimi rus funksionon përmes kanaleve zyrtare dhe joformale. Institucionet shtetërore si Ministria e Punëve të Jashtme të Rusisë janë maja e ajsbergut. Shumë lojtarë të tjerë, brenda shtetit dhe jashtë tij, janë gjithashtu të përfshirë.

Rekomandimet e politikave:

Mos hiqni dorë nga zgjerimi i NATO-s dhe BE-së

Vendet e rajonit duhet të futen në institucionet perëndimore më shpejt sesa vonë. Çdo vonesë e shkaktuar nga mungesa e gatishmërisë ose angazhimit për t’u zgjeruar nga ana e shteteve anëtare aktuale forcon ndjenjën e braktisjes së popullit ballkanik. Kjo ushqen qëndrime anti-perëndimore dhe fuqizon Kremlin dhe përfaqësuesit e saj. Në veçanti NATO duhet të thellojë bashkëpunimin strategjik me Serbinë dhe të inkurajojë qeverinë e re në Bosnje dhe Hercegovinë për të aktivizuar planin e veprimit të anëtarësimit të vendit. BE duhet të fillojë bisedimet e pranimit me Maqedoninë Veriore dhe Shqipërinë.

Përqendrohuni te demokracia dhe sundimi i ligjit

Integrimi në BE dhe NATO nuk është një qëllim në vetvete, por një mjet për një qëllim. Konsolidimi demokratik dhe fitimet në sundimin e ligjit janë thelbësore për të kundërshtuar ndikimin malinje nga jashtë. Prandaj, politika perëndimore duhet të përqendrohet në të metat themelore që mundësojnë ndërhyrjen ruse. Perëndimi duhet të inkurajojë transparencë më të madhe në financimin e partive, reformën në drejtësi dhe qeverisjen e mirë në sektorin e energjisë. Kjo është rruga më e mirë për ndërtimin e rezistencës në sistemet politike kombëtare dhe për t’iu përgjigjur bashkë-zgjedhjes dhe përmbysjes.

Nxitja e pluralizmit në media

Ndikimi rus është më i fuqishmi në hapësirën e informacionit. Për t’u përgjigjur, shtetet dhe institucionet perëndimore duhet të rrisin mbështetjen e tyre për mediat alternative që nuk shikohen nga qeveritë dhe/ose interesat oligarkike në rajon. Pikëpamja pro-Kremlin duhet të balancohet nga gazetari e pavarur. Qëllimi nuk duhet të jetë lufta e propagandës me kundërpropagandë. Në fakt, media e lirë fiton besueshmëri vetëm duke ofruar lirshëm një perspektivë kritike për BE-në, NATO-n, ose politikën perëndimore më gjerësisht. Por ata gjithashtu e mbajnë Rusinë përgjegjës për veprimet e saj të politikës së jashtme dhe ofrojnë një perspektivë të ekuilibruar dhe të drejtë për politikën dhe shoqërinë ruse. Më e rëndësishmja, duke shqyrtuar mbajtësit e pushtetit dhe elitat e biznesit, media e lirë kufizon aftësinë e aktorëve të huaj malinje për të depërtuar në politikën kombëtare duke goditur marrëveshje me aktorët vendas.