Tri shenjat e një parakrize ekonomike

Prishtinë | 09 Jan 2020 | 17:58 | Nga Shkumbin Gashi

“Unë jam Unë dhe Rrethanshmëria , e nëse kjo e fundit ndryshon , atëherë unë nuk mbaj përgjegjësi” . Kështu thotë Jose Ortega Y Gassete , filozof i shquar i shekullit XX . Këtë thënie të tij nuk e mishëron asgjë më në plotëni se sa i ftuari i DPT në televisionin T7 .  I ftuari dhe i nderuari , ish ministër i Kulturës së dekadës së shkuar , që asgjë nga mësimet politike nuk i kish ngelur pos një arrogance të stërholluar dhe të mrephtë , jepte mendimin e tij rreth debatit të vetëm të mbetur në Kosovë , pra rreth variacioneve të koalicionit . Në këtë pikë , me të mund të pajtohesh ose jo  . Ai kishte logjikën e tij dhe qëndrimin e tij . Por qka e mishëronte fjalinë e Gassete-s ishte kur në një moment e kundërshton moderatorin rreth situates socio-ekonomike , dhe pak më vone thotë se “ kam aq mundësi sa mund të jetoj kudo në botë “ Këtu fillon ai dhe rrethanshmëria e qëndrimit . Pra , ai i takon një klase shoqërore e cila jeton në Kosovë porse mund të jetoj kudo në botë , por atij nuk i kujtohet se këtë mundësi në Kosovë e kan 2-3 % e njerëzve . Do t`i rendis tre arsye pse vendi ynë është siç thotë moderatori dhe jo siç thotë ish Ministri .

                1.Prona e patundshme është një tregues ekonomik . Fluska ekonomike e vitit 2008 ne SHBA kishte një degëzim si problemi i patundshmërive . Deri në vitin 2006 qmimi i patundshmërive ne SHBA arriti kulmin . Bankat para kesaj date dhanë kredi me norma të ulëta interesi  në blerjet e shtëpive dhe banesave . Marrësitë e kredive , duke parë rritjen e çmimit  të patundshmërive , e menduan të udhës se marrja e një kredie me normë të ulët interesi do të përkthehej në rritje çmimi të shtëpisë , banesës së tyre dhe më diferencën e çmimit të blerjes dhe me paramendimin e çmimit të shitjes në të ardhmen , të nxjerrin një fitim për vete dhe të kthejnë kredinë me kohë . U mashtruan . Çmimet e patundshmërive ranë në mënyrë drastike dhe kthimet e kredive u bënë të pamundshme . Pastaj fillon pjesa e krizës financiare që ne as tentojmë ta kuptojmë . 

Banesat dhe shtëpitë në Kosovë kanë çmime të larta si kurrë më parë . Mesatarja në Prishtinë për m2 do të duhej të sillet rreth 1200 $/m2 , ndërsa në qytetin e dytë , në Prizren mesatarja tenton të sillet rreth 800 $/m2 . Për të blerë një banesë në cilindo qytet , të ofrohen mundësi kreditore nga më të ndryshmet më periudha të gjata kthimi . Në rregull . Kush janë blerësit? Kryesisht janë dy kategori : Të punësuarit në sektorin publik dhe imigrantët kosovar në botë . Të parët kanë mundësi blerjeje sepse këtë e siguron kontrata e pakufizuar në kohë  dhe të dytët kanë të ardhura të mira  të cilat mund ta përballojnë një blerje të tillë . Efekti që shkaktojnë është ky : të parët shkaktojnë çrregullime të tregut të punës , të dytët shkaktojnë çrregullim të tregut të patundshmërive .  Të parët hyjnë në marrëveshje me shitësit e patundshmërive dhe banka në afate 15-20 vjet por gjithmonë harrojnë të kalkulojnë normënvjetore të inflacionit dhe rritjen e indeksit të çmimeve të përgjithshme, ndërsa si reagim ata kanë një mjet – kërkesën protestuese për ngritjen e pagave . Ngritja e pagave amortizon normën vjetore të inflacionit dhe rritjen e indeksit të çmimeve . Pasoja e kësaj është çrregullim i tregut të punës ku secili tenton të punoj në sektorin publik . Ndërsa kategoria e dytë e blerësve shkakton rritje të vazhdueshme të çmimit të patundshmërive . Ata janë gjithmonë të gatshëm të paguajnë çmime në progresion rritës për m2 duke ia bërë të pamundshme blerësit vendor një akomodim në shtëpi/banës të re . Rritja e tillë e çmimit të kapitalit është shenjë e krizës së thellë , z. Ish Ministër .

2. Ditët e sotme jemi dëshmitar të një invazioni të mikrokredive . Ka shumë institucione mikrofinanciare të cilat japin kredi të vogla për biznese të vogla , start-up , kredi bujqësore etj . Nominalisht këto kredi do të ulnin normën e papunësisë . Duke krijuar biznese të vogla dhe bujqë të rinjë , të papunësuarit e sotëm do të jenë të angazhuar në bizneset e tyre individuale . Shpikësi i mikrokredive Muhammad  Junus dhe banka e tij Grameen u shpërblyen me Çmimin Nobel për Paqe në vitin 2006 . Ideja e tij ishte dhënia e kredive grave të papuna që të fillojnë ndonjë veprimtari  fitimprurëse . Ishte bukur të shihje derisa njerëzit merrnin hua me norma relativisht të ulëta dhe fillonin biznesin e tyre . Por kjo zgjati derisa qeveritë e vendeve subvencionin bankat mikrofinanciare . Me ndaljen e subvencionimit , kreditë u bënë aq të shtrenjta sa konkurronin me fajdexhinjtë . Huamarrësi duhet të shes produktin e tij me një çmim ekstra të shtrenjtë . Ai duhet t`i nxjerrë shpenzimet e prodhimit , normat e larta të interesit dhe të ketë një fitim minimalist për  veten . Këtë produkt zor se kush ia paguan . Prandaj , ato biznese dështojnë . Sistemet mikrofinanciare kanë norma të larta interesi dhe ndërmarrësi i vogël nuk mbijeton . Shpeshtimi i institucioneve mikrofinanciare është shenjë e krizës ekonomike z. Ish Ministër .

3 . Tregu i punës është i koncentruar në sektorin publik . Edhe unë do të doja të punoj në një institucion publik . Pushime të shpeshta , orar fleksibil , punë pa stres , pagë në kohë , pushime të zgjatura, paga që tentojnë të rriten vazhdimisht , kontrat e përjetshme ! Parajsa vet … por kjo është tregues se sektori privat është shumë keq . Punë 60 orë në jave , 1 ditë pushim gjatë javës , orar i stërzgjatur , paga që nuk marrin parasysh rritjen e çmimeve , kontrata që varen nga disponimi i pronarit , stërzgjatja e orarit që nuk paguhet kurrë . Kjo është situata z.Ish Ministër i sektorit privatë .

Ishte interesant se ky i ftuar i emisionit  më të veqantë në mediat e sotme në Kosovë , proklamohej djathtist- institucionalist . Ç`nënkupton me djathtist ? Të garojmë në kushte të barabarta apo jo? Në raste shkeljesh së rregullave të instaluara nga isntitucionet , të ndëshkohen gjithsecili , pa e marrë parasysh pozitën apo ndikimin shoqërorë ? Edhe unë jam për këtë , por pse dallojmë kaq shumë  Xhanëm ?! Mbase nuk jemi në të njëjtën rrethanë dhe aksidentalisht kthehem në fjalinë e parë të këtij shkrimi “ Unë jam unë dhe rrethanshmëria , nëse kjo e fundit ndryshon , atëherë unë nuk mbaj përgjegjësi” !

Fjalë Kryesore:

Të ngjashme